نسبت متافیزیک و دانش‌های هنجاری نزد فارابی و هیلاری پاتنم

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حکمت متعالیه، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اهل البیت(ع)، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اهل البیت(ع)، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران .

3 استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اهل البیت(ع)، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

فارابی و پاتنم تأثیر مخرّب یا مولّد متافیزیک در دانش­های هنجاری، مثل حکمت عملی و فقه در علوم قدیم و اخلاق و اقتصاد در علوم جدید را امری آشکار می­دانند و معتقدند عدم توجه به این نقش، به اثرات غیر قابل جبران منجر می­گردد. برای فارابی این نقش ضروری و حیاتی در قالب استفادة دانش­های هنجاری از معارفی است که در متافیزیک تبیین و مبرهن شده است و بدین‌جهت حذف متافیزیک نزد فارابی، به‌معنای حذف برخی مبادی آن دانش­ها و رد عینیت در ارزش‌ها و ورود به وادی نسبی­گرایی است. در طرف مقابل، پاتنم منکر متافیزیک سنتی بوده و به‌دنبال حذف آن از دانش­های هنجاری است. به‌همین‌جهت برای کارکردی که متافیزیک سنتی در دانش­های هنجاری داشته است، جایگزینی معرفی می­کند. این جایگزین، تفسیر و روایت خاص او از فلسفة پراگماتیسم است. پاتنم در این روایت، پراگماتیسم را نوعی از متافیزیک می­داند که بدون مرز بوده و در نقش آسیب­شناسی و اصلاح­گری سایر فلسفه­ها ظاهر می­شود. بر این مبنای جدید، پاتنم تصویر دیگری از دانش­های هنجاری و معیار عینیت و نسبی­گرایی ارائه می­کند. روش مورد استفاده در این پژوهش، تحلیل منطقی_فلسفی، اعم از تحلیل مفهومی، تحلیل گزاره­ای، تحلیل سیستمی، با رویکرد تطبیقی، جهت تضارب آراء، تبیین و گفت­وگوی آن دو اندیشمند است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


جیکوبز، جاناتان آ. (1396ش). فرهنگ اصطلاحات فلسفة اخلاق. (ترجمه: سید محمدعلی تقوی و زهره علوی‌راد). تهران: انتشارات مرکز.
عباس­زاده، مهدی (1399ش). معرفت پیشینی در معرفت‌شناسی معاصر و فلسفة فارابی. ذهن، 21(81)، 63-91.
عبدالکریمی، بیژن (1401ش). هایدگر در ایران. تهران: انتشارات نقد فرهنگ.
فارابی، ابونصر (1376ش). السیاسة المدنیة. (ترجمه: حسن ملکشاهی). تهران: انتشارات سروش.
فارابی، ابونصر (1388ش). فصول منتزعه. (ترجمه: حسن ملکشاهی). تهران: انتشارات سروش.
فارابی، ابونصر (1325ق). الابانة عن غرض ارسوطالیس فی کتاب ما بعدالطبیعة. (در مجموعة فلسفة ابی نصر الفارابی). قاهره: السعادة بجوار محافظة مصر.
فارابی، ابونصر (1405ق).  الجمع بین رأیی الحکیمین. تهران: انتشارات الزهراء.
فارابی، ابونصر (1408ق). المنطقیات للفارابی، ج1. قم: کتابخانة عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
فارابی، ابونصر (1430ق). تحصیل السعادة (در الاعمال الفلسفیة). بیروت: دارالمناهل.
فارابی، ابونصر (1970م).  الحروف. (تصحیح: محسن مهدی). بیروت: دارالمشرق.
فارابی، ابونصر (1991م). الملة‌، در الملة‌ و نصوص‌ أخری. (تصحیح: محسن مهدی). بیروت: دارالمشرق.
فارابی، ابونصر (1996م).  إحصاء العلوم. بیروت: الهلال.
قائمی­نیا، علیرضا (1383ش). برخی دیدگاه­های جدید در باب معرفت پیشینی. ذهن، 5(20)، 43-54.
کریمی، محمود؛ امرایی، رحیم (1389ش). بررسی و نقد دیدگاه ویتگنشتاین متأخر در باب زبان دین. فلسفة دین، 7(5)، 18-5.