خودآگاهی خداوند در بیانات امام رضا (علیه‌السلام)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه پژوهشی فلسفه و کلام، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران

چکیده

صفت علم الهی، همواره از بحث برانگیزترین صفات خداوند بوده است. بحث از علم الهی، از جهت چیستی معلوم علم، به اقسام متعددی تقسیم شده است که در این میان، لحاظ ذات خداوند متعال به‌عنوان معلوم، بحث از خودآگاهی خداوند و مباحث در پیوند با آن را پیش می‌کشد. سابقۀ این مسأله را می‌توان در فلسفه‌های پیشا اسلامی، همچون فلسفه یونان و اسکندریه، کاوید، اما لااقل از اوائل قرن دوم هجری، به‌عنوان یکی از سؤالات الهیاتی مورد توجه مسلمانان قرار گرفته است. در اواخر قرن دوم هجری، و پیش از آنکه «مابعدالطبیعة» و «اثولوجیا» مورد ترجمه قرار گیرند، مسأله خودآگاهی خداوند در بیانات امام رضا (علیه‌السلام) با تبیینی فلسفی به‌چشم می‌خورد. امام (علیه‌السلام) با به‌کار گرفتن واژۀ «المعلمة» خودآگاهی خداوند متعال را نفی می‌کند که با لحاظ ساختار سخن، نحوۀ استدلال و نیز لحاظ سائر بیانات ایشان (علیه‌السلام) روشن می‌شود، که تنها گونه‌ای خودآگاهی از خداوند سلب شده است، و این‌گونه عبارت است از علم حصولی به خود، که صرفاً به‌سبب حضور «دیگری» محقق می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. ابن بابویه، محمد بن علی (1398ق). التوحید. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  2. ابن سینا (1373). المباحثات. قم: بیدارفر.
  3. ابن سینا (1404ق). التعلیقات. (تحقیق: عبدالرحمن بدوی). بیروت: مکتبة الاعلام الاسلامی.
  4. ابن‌سینا (1376). الالهیات من کتاب الشفاء. (تصحیح: حسن حسن زاده آملی). قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  5. احسایی، احمد بن زین­الدین (1384). شرح العرشیة. بیروت: مؤسسة البلاغ.
  6. اشعری، ابوالحسن (1400ق). مقالات الإسلامیّین و اختلاف المصلّین. آلمان: ویسبادن‏.
  7. آشتیانی، میرزامهدی (1377). اساس التوحید: مبحث قاعده‌ی الواحد و وحدت وجود. تهران: امیرکبیر.
  8. بهمنیار (1375). التحصیل. (تصحیح: مرتضی مطهّری). تهران: دانشگاه تهران.
  9. توکلی، محمدهادی (1400). هستی، ظهور و انسان در عرفان شیعی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  10. جرجانی، میرسیدشریف (1325ق). شرح المواقف. (تصحیح: بدرالدین نعسانی‏). قم: الشریف الرضی‏.
  11. جعفری، محمدتقی (1397). معارف الهی؛ تفسیری بر احتجاج امام علی بن موسی الرضا (ع) با «عمران صابی». تهران: مؤسسه‌ی تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
  12. حسینی­حائری­رشتی، سیدمحمدکاظم (1426ق). شرح حدیث عمران الصابی. کویت: مکتبة العذراء.
  13. خویی، محمدبن ابوالقاسم (1387). سیف منتضی، شرح حدیث امام رضا (ع). (تصحیح: علی صدرایی خوئی). میراث حدیثی شیعه، دفتر نوزدهم، قم: دارالحدیث، صص 235-350.
  14. سهروردی، شهاب­الدین (1380). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. (تصحیح: هانری کربن، سیدحسین نصر و نجفقلی حبیبی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  15. شعرانی، ابوالحسن (1382ق). حاشیه بر شرح اصول ‌الکافی للمازندرانی، تهران: المکتبة ‌الإسلامیة.
  16. شهرزوری، شمس‌الدین محمّد (1383). رسائل الشجرة الالهیة فی علوم الحقائق الربانیة. (تحقیق: نجفقلی حبیبی). تهران: مؤسسه‌ی پژوهشی حکمت و فلسفه‌ی ایران.
  17. صدرالمتألهین شیرازی، صدرالدین محمّد[ملاصدرا] (1360). الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة. (تصحیح: سیدجلال­الدین آشتیانى). مشهد: المرکز الجامعى للنشر.
  18. صدر المتألهین شیرازی، صدرالدین محمّد[ملاصدرا] (1383). شرح أصول‌الکافی لصدرالمتألهین. (تصحیح: محمّد خواجوى و تحقیق: على عابدى شاهرودى‏). تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
  19. صدر المتألهین شیرازی، صدرالدین محمّد[ملاصدرا] (1981). الحکمة ‌المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیة. بیروت: دار احیاء ‌التراث.
  20. طباطبایی، سید محمدحسین (1399ق). الرسائل التوحیدیة. بیروت: النعمان.
  21. طباطبایی، سید محمدحسین (1414ق). بدایة الحکمة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی‏.
  22. طباطبایی، سید محمدحسین (1416ق). نهایة الحکمة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی‏.
  23. طباطبایی، سید محمدحسین (1981). حاشیه بر الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة العقلیة، بیروت: دار احیاء التراث.
  24. طباطبایی، سیدمحمّدحسین (1423ق). تعلیقه بر بحار الأنوار، بیروت: دار احیاء‌ التراث العربی.
  25. طباطبایی، سیدمحمّدحسین (1428ق). الانسان و العقیدة [مجموعه رسائلی از علامه طباطبایی]. قم: باقیات.
  26. طباطبایی، سیدمحمدکاظم (1396). درآمدی بر فهم احادیث مشکل. قم: مؤسسه‌ی فرهنگی دار الحدیث.
  27. عابدی شاهرودی، علی (1394). نقد قوه‌ی شناخت. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی.
  28. عبودیت، عبدالرسول (1386). درآمدی بر نظام حکمت صدرایی (جلد 2). قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
  29. قزوینی، عبدالنبی (1407ق). تتمیم امل الآمل. قم: کتابخانه‌ی آیة الله مرعشی نجفی.
  30. قمی، قاضی سعید (1378). حواشی بر اثولوجیا (تصحیح: سیدجلال‌الدین آشتیانی). منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، ج3، صص 149-286، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  31. قمی، قاضی سعید (1379). شرح الاربعین. تهران: میراث مکتوب.
  32. قونوی، صدرالدین (2010). مفتاح الغیب. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  33. کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  34. مجلسی، محمّدباقر (1423ق). بحار ‌الانوار. بیروت: دار احیاء ‌التراث العربی.
  35. مختاری نائینی، بهاء الدین محمد (1380). شرح حدیث «عمران صابی». (تصحیح: علیرضا هزار). میراث حدیثی شیعه، دفتر ششم، قم: دار الحدیث، صص 463-478.
  36. مدرس زنوزی، آقاعلی (1378). مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقاعلی مدرس طهرانی. تهران: اطلاعات.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار