تحلیل روش‌شناختی نقدهای آیت الله جوادی آملی بر آراء رشیدرضا در مسأله «توسّل»

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه قرآن و حدیث، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

2 دانش‌آموختۀ دکترا، دانشگاه علّامه طباطبایی، تهران، ایران.

3 استاد دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

چکیده

مسألۀ «توسّل» و پیوند آن با «شِرک»، از مسائل مورد اختلاف میان شیعه و اهل سنّت است و این اختلاف که برخاسته از مبانی و نگرش‌های کلامی مختلف بوده، در تفاسیر فریقَین به چشم می‌خورد. گروهی از مفسّران معاصر اهل سنّت «توسّل» را مصداق آشکار شِرک خوانده و آیات قرآنی مرتبط با توسّل را به‌گونه‌ای دلخواه و متناسب با منظومۀ فکری ـ معرفتی خویش تفسیر کرده‌اند. رشیدرضا از جمله مفسّران سنّی است که در تفسیر المَنار به گستردگی با مسألۀ «توسّل» به دیدۀ انکار و منع نگریسته است. اندیشۀ وی در این زمینه از سوی آیت الله جوادی آملی در تفسیر تسنیم به نقد کشیده شده است. یافته‌های این پژوهش حکایت از آن دارد که رشیدرضا در موضوع «توسّل» نگرشی جانب‌دارانه دارد که از پیش‌فرض‌های کلامی وی سرچشمه گرفته است. او سعی داشته تا با طرح اندیشۀ نادرست، توسّل به انبیاء و اولیاء از سوی شیعه را به نقد کشد. در مقابل، آیت‌الله جوادی آملی با تکیه بر مبانی قرآنی، روایی و عقلی، بیش از هر چیز از روش «بازتعریفِ مفاهیم اصلی» بهره جسته تا خلطِ مفاهیم و مغالطات وی را روشن سازد. او بر خلاف رشیدرضا، «توسّل» را از دایرۀ مصادیق شرک خارج ساخته و توحیدِ ناب را از توحید متحجّرانۀ رشیدرضا و هم‌اندیشان وی جدا دانسته است. از نظرگاه آیت‌الله جوادی آملی، «توسّل» همسویی و همگامی با نظام خلقت و سنّت الهی است. نقدهای آیت‌الله جوادی آملی بر رشیدرضا در مسأله «توسّل»، از سنخِ نقدهای «مبنایی» است، نه بَنایی.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم (بی‌تا). الواسطة بین الحقّ و الخلق. (تقدیم و تمهید: محمّدبن جمیل زینو و محمودمهدی استانبولی). بی‌جا.
  3. ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر (1412ق). تفسیر القرآن‌ العظیم. بیروت: دارالمعرفه.
  4. ابن‌ماجه قزوینی، محمد بن یزید (1415ق). السُّنن. بیروت: دار الفکر.
  5. احمد بن‌حنبل (بی‌تا). المسند. بیروت: دار صادر.
  6. ایازی، محمدعلی (1386). المفسّرون حیاتُهم ومنهجُهم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  7. بخاری، محمد (1401ق). صحیح البخاری. بیروت: دار الفکر.
  8. تاج‌آبادی، مسعود (1392). المَنار در آینۀ المیزان (تحلیل و بررسی نقدهای علّامه ‌طباطبایی (ره) بر تفسیر المنار). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  9. تِرمِذی، محمّد (1403ق). السُّنَن. بیروت: دار الفکر.
  10. جوادی آملی، عبدالله (1388). تسنیم. قم: إسراء.
  11. جوادی آملی، عبدالله (1389 الف). تسنیم (جلد 13). قم: إسراء.
  12. جوادی آملی، عبدالله (1389 ب). تسنیم (جلد 14). قم: إسراء.
  13. جوادی آملی، عبدالله (1389 پ). تسنیم (جلد 19). قم: إسراء.
  14. جوادی آملی، عبدالله (1389 ت). تسنیم (جلد 20). قم: إسراء.
  15. جوادی آملی، عبدالله (1389 ث). تسنیم (جلد 21). قم: إسراء.
  16. جوادی آملی، عبدالله (1389 ج). تسنیم (جلد 24). قم: إسراء.
  17. ذهبی، محمّدحسین (1431ق). التفسیر والمفسّرون. کویت: دارالنوادر.
  18. رشیدرضا، محمد (1414ق). تفسیر القرآن الحکیم (المَنار). بیروت: دارالمعرفه.
  19. رضی، محمّد بن حسین (1414ق). نهج البلاغه. (تحقیق: صالح صبحی). قم: هجرت.
  20. سبحانی، جعفر (1427ق). بحوث فی الملل و النِّحَل: حیاة ابن‌تیمیه و ابن عبدالوهّاب و عقائدهما. قم: مؤسسة الإمام الصادق (ع).
  21. سجستانی، ابوداود سلیمان بن اشعث (1410ق). السُنن. بیروت: دارالفکر.
  22. شوکانی، محمّد (1973م). نَیل ‌الأوطار. بیروت: دار الجیل.
  23. صفّار، محمّد بن حسن (1404ق). بصائر الدّرجات. (تحقیق: محسن کوچه‌باغی، چاپ دوم). قم: مکتبة آیةالله المرعشی النجفی.
  24. طباطبایی، محمّدحسین (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن (چاپ دوم). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  25. قُرطبى، محمّد (1364). الجامع لأحکام ‌القرآن. تهران: ناصرخسرو.
  26. کلینى، محمّد‌ بن یعقوب (1407ق). الکافی (چاپ چهارم). تهران: دار الکتب الإسلامیه.
  27. مظفّر، محمّدرضا (1430ق/ الف). أصول الفقه. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  28. مظفّر، محمّدرضا (1415ق/ ب). المَنطق. قم: اسماعیلیان.
  29. معرفت، محمّدهادی (1426ق). التفسیر والمفسّرون فی ثوبه القَشیب (چاپ دوم). مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
  30. معرفت، محمّدهادی (1376). گفت‌و‌گو با استاد آیت‌الله معرفت. فصلنامه پژوهش‌های قرآنی. 3 (9)، صص 266ـ283. Doi: https://doi.org/10.22081/jqr.1998.22543
  31. مفید، محمّد بن محمّد بن نُعمان (1413ق)، الأمالی. قم: کنگرۀ شیخ مفید.
  32. مکارم شیرازی، ناصر (1414ق)، أنوار الأصول. قم: نسل جوان.
  33. منتظری‌مقدّم، محمود (1397)، دانش منطق. قم: بوستان کتاب.
  34. نیشابوری، مسلم بن حجّاج (بی‌تا). صحیح مُسلم. بیروت: دار الفکر.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار