تأملی انتقادی بر نظریه ی ضرورت بالقیاس در تبیین ماهیت جملات اخلاقی و حل مسأله ی هست و باید

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حکمت متعالیه، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اهل البیت(ع)، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران .

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اهل البیت(ع)، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران .

چکیده

نزد صاحبان نظریه‌ی ضرورت بالقیاس، تبیین ماهیت جملات اخلاقی با حل مسأله‌ی «هست و باید» هیوم، دو امر در هم تنیده است و پرداختن به یکی، عین پرداختن به دیگری است. این نظریه در راستای دست‌یابی به موارد بسیار مهمی در اخلاق، همچون کلیت، قطعیت، واقع‌گرایی، مطلق‌گرایی و داشتن معیار برای ارزیابی نظام اخلاقی مطرح شده است؛ لذا نگاهی نقادانه به این نظریه از اهمیت به سزایی برخوردار است. مقصد و مقصود مقاله‌ی حاضر ارزیابی نظریه‌ی ضرورت بالقیاس، هم در تبیین ماهیت جملات اخلاقی و هم در حل مسأله‌ی هیوم است. رویکرد نویسندگان دارای دو مرحله است؛ در مرحله‌ی اول مبناهایی برای ارزیابی یک نظریه، در حل مسأله‌ی «هست و باید» ارائه می‌شود؛ مرحله‌ی دوم با ارائه چهار نقد(مبتنی بر مبانی مطرح شده در مرحله‌ی اول) حول ابهامات و مبانی این نظریه انجام می‌پذیرد. به عقیده‌ی صاحبان مقاله، چهار نقد بر نظریه‌ی ضرورت بالقیاس وارد است:1- دور و تسلسل؛ 2- ناسازگاری با وظیفه‌گرایی؛ 3- مصادره به مطلوب؛4- انکار بدیهیات اخلاقی.روش مورد استفاده در این پژوهش، توصیفی-تحلیلی از نوع استنتاجی و به سبک مساله محور است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. ابن سینا، حسین­بن­عبدالله (1394/الف). الالهیات من کتاب الشفا. (تحقیق: حسن حسن­زاده آملی). قم: بوستان کتاب.
  2. ابن سینا، حسین­بن­عبدالله (1394/ب). دانشنامه علائی. (مقدمه: محمد معین و تصحیح: سیدمحمد مشکوة و تقی بینش). تهران: مولی.
  3. احمدی، حسین (1401). باید اخلاقی از دیدگاه اندیشمندان معاصر اسلامی. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  4. اسماعیلی، مسعود (1389). معقول ثانی فلسفی در فلسفه اسلامی. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  5. جوادی، محسن (1375). مسأله­­ی باید و هست. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  6. جیکوبز، جاناتان آ (1396). فرهنگ اصطلاحات فلسفه اخلاق. (ترجمه: محمدعلی تقوی، و زهره علوی­راد). تهران: مرکز.
  7. حائری­یزدی، مهدی (1394). کاوش­های عقل عملی. تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
  8. رهنمایی، احمد (1397). مبانی ارزش­ها. تهران: سمت.
  9. فارابی، ابونصر محمد­بن­محمد (1393). فصوص الحکمة. (مترجم: حیدر شجاعی). تهران: مولی.
  10. مجلسى، محمدباقر ‏(1404ق). مرآة العقول. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  11. محمدی­منفرد، بهروز (1400). واقع­گرایی اخلاقی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  12. مصباح­یزدی، محمدتقی (1387). شرح نهایة‌الحکمة. (تحقیق و نگارش: عبدالرسول عبودیت). قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  13. مصباح­یزدی، محمدتقی (1391/الف). پرسش‌ها و پاسخ‌ها. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  14. مصباح­یزدی، محمدتقی (1391/ب). فلسفه اخلاق. تهران: نشر بین الملل.
  15. مصباح­یزدی، محمدتقی (1394). نقد و بررسی مکاتب اخلاقی. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  16. مصباح، مجتبی (1382). فلسفه اخلاق. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  17. معلمی، حسن (1388). ضرورت بالقیاس و بالغیر مفاد بایدهای اخلاقی. قبسات، 14(53)، 156-139.
  18. معلمی، حسن (1389). مبانی و معیارهای اخلاق. قم: نشر هاجر.
  19. معلمی، حسن، و ابولقاسم زاده، مجید (1393). بداهت قضایای اخلاقی در اندیشه اسلامی. آیینه حکمت، 6(20)، 121-154.
  20. موحدی، محمدجواد (1398). وظیفه­گرایی و پیامدگرایی در اخلاق. تهران: نگاه معاصر.
  21. لاریجانی، محمدصادق (بی­تا). جزوه­ی درسی فلسفه­ی اخلاق. قم: کتابخانه­ی دایرة المعارف علوم عقلی (شماره 130).
  22. لاریجانی، محمدصادق (1386). نظریه­ای در تحلیل الزامات اخلاقی و عقلانی. پژوهش­های اصولی. 3(7)، 209-235.
  23. ناصری، علیرضا (1393). رابطه­ی هست و باید. قم: المصطفی.
  24. وارنوک، جفری (1368). فلسفه­ی اخلاق در قرن حاضر. (ترجمه­: صادق لاریجانی). تهران: مرکز ترجمه و نشر کتاب.
  25. هیوم، دیوید (1388). جستاری در باب اصول اخلاقی. (ترجمه: مجید داوودی). تهران: مرکز.
  26. هیوم، دیوید (1400/الف). رساله­ای درباره طبیعت آدمی کتاب سوم: در باب اخلاق. (مترجم: جلال پیکانی). تهران: ققنوس.
  27. هیوم، دیوید (1400/ب). کاوشی در خصوص فهم بشری. (مترجم: کاوه لاجوردی). تهران: مرکز.
  28. یزدان پناه، یدالله (1401). چیستی و نحوه وجود فرهنگ. قم:کتاب فردا.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار