کاربست «فصل» به عنوان «حد تام» در فلسفۀ ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران

چکیده

تغییر در بنیان‌های فلسفی منطق مستلزم تغییر در رویکرد مواجهه با مسایل آن و گاه نیز مستلزم تغییر در خود آن مسایل است. یکی از مباحث مهم منطق، ساختار تعریف اشیا و نقش اجناس و فصول متعدد در تعریف حدی و چگونگی چینش و ترتیب آنها است. این مقاله با توجه به نظریۀ اصالت وجود، دیدگاه ملاصدرا دربارۀ تعریف حدی اشیا را بازخوانی و تبیین کرده و نحوۀ مواجهۀ او با دیدگاه جمهور حکما را تحلیل کرده است. بررسی تحلیلی این موضوع به این نتیجه منتهی شد که نظریۀ اصالت وجود و فروع برآمده از آن، در فلسفۀ ملاصدرا به رویکرد متفاوتی انجامیده است که در آن فصل اخیر تأمین کنندۀ وحدت حقیقی ماهیت مرکب است و مواد و اجناس پیشین را به نحو بساطت و اجمال در خود گنجانده است؛ بر همین اساس، صدرالمتألهین به صراحت اظهار داشته است که در حد تام رعایت ترتیب میان مقومات ماهیت ضروری نیست، بلکه امری استحسانی است. در این رویکرد ابداعی، حد حقیقی ماهیت صرفاً فصل اخیر آن است و هر یک از اجناس و فصول پیشین به‌نحو تفصیلی با فعلیت‌های متعدد ـ آن‌گونه که جمهور حکما در ترکیب انضمامی ترسیم کرده‌‌اند ـ مقوم شیء نیستند و خارج از حقیقت آن قرار دارند؛ در نتیجه، ذکر اجناس و فصول پیشین در تعریف حدی از باب زیادی حد بر محدود است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ابن­سینا، (1381)، الإشارات و التنبیهات، تحقیق مجتبی زارعی، چاپ اول، قم: انتشارات بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم).
  2. ابن­سینا، (1998)، الحدود (چاپ شده در موسوعة مصطلحات الفلسفة عند العرب)، نویسنده جیرار جهامی، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
  3. ابن­سینا، (1404 ق)، الشفاء ( الإلهیات)، به تصحیح سعید زاید، قم: مکتب آیت الله المرعشى‏.
  4. ابن­سینا، (1379)، النجاة من الغرق فى بحر الضلالات‏، مقدمه و تصحیح از محمد تقى دانش پژوه‏، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  5. ارسطو، (1389)، متافیزیک (مابعدالطبیعه)، ترجمۀ شرف­الدین خراسانی، چ ششم، تهران: انتشارات حکمت.
  6. ارسطو، (1390)، منطق ارسطو (ارگانون)، ترجمۀ دکتر میرشمس­الدین ادیب­سلطانی، تهران: مؤسسۀ انتشارات نگاه.
  7. جوادی آملی، عبدالله، (1375)، رحیق مختوم (شرح جلد اول اسفار)، چاپ اول، قم: انتشارات اسراء.
  8. جوادی آملی، عبدالله، (1376)، رحیق مختوم (شرح جلد دوم اسفار)، چاپ اول، قم: انتشارات اسراء.
  9. حسین­زاده، محمد، (1396)، نگاه وجودی صدرالمتألهین به «کلیات خمس»، معرفت فلسفی، سال چهاردهم، شماره 4، صص 65-80.
  10. خوشدل روحانی، مریم، (1384)، «تاثیر اعتقاد به سیلان وجودی بر حدود منطقی در حکمت متعالیه»، پژوهش­نامۀ فلسفۀ دین (نامۀ حکمت)، شماره 6، صص 41-66.
  11. شیرازی، قطب الدین، (1391)، شرح حکمة الإشراق ج2، به انضمام تعلیقات صدرالمتألهین، تحقیق سید محمد موسوی، چاپ اول، تهران: انتشارات حکمت.
  12. طوسی، خواجه نصیرالدین، (1375)، شرح الإشارات و التنبیهات مع المحاکمات، قم: نشرالبلاغة.
  13. فارابی، محمدبن محمد، (1408 ق)، المنطقیات للفارابی، تحقیق و مقدمه محمد تقی دانش­پژوه، قم: منشورات مکتبة آیة اللّه العظمی المرعشی النجفی.
  14. ملاصدرا، صدرالدین محمدبن ابراهیم شیرازی، (1354)، المبدأ و ا لمعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفۀ ایران.
  15. ملاصدرا، صدرالدین محمدبن ابراهیم شیرازی، (1981)، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، چاپ سوم، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  16. ملاصدرا، صدرالدین محمدبن ابراهیم شیرازی، (1375)، مجموعه رسایل فلسفی صدرالمتألهین، تصحیح و تحقیق حامد ناجی اصفهانی، تهران: انتشارات حکمت.
  17. ملاصدرا، صدرالدین محمدبن ابراهیم شیرازی، (1378)، التنقیح فی المنطق، تصحیح و تحقیق غلام­رضا یاسی­پور، مقدمه دکتر احد فرامرز قراملکی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  18. ملاصدرا، صدرالدین محمدبن ابراهیم شیرازی، (1382)، شرح و تعلیقۀ صدرالمتألهین بر الهیات شفا، تصحیح تحقیق و مقدمه نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  19. ملایری، موسی؛ نادعلی­زاده، حمزه، (1395)، «اصالت وجود و تحول در منطق تعریف»، خردنامه صدرا، تابستان، شماره 84، صص 43-58.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار