دگردیسی مفهوم سعادت در فلسفه‌ی اسلامی؛ توسعه و ترمیم میراث خواجه نصیر

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار فلسفه اخلاق، دانشگاه قم

چکیده

 
اخلاق‌نگاری فلسفی جهان اسلام با اثر سرنوشت‌ساز خواجه نصیر به جانب ترجیح سعادت اخروی متمایل می‌شود. در این مسیر، آموزه‌ی عمران اجتماعی ابن‌خلدون که یک جریان موازی با قابلیت توسعه است، متوقف می‌شود و فلسفه‌ی اسلامی، در سیر کلی خود، بر قسم اخروی سعادت متمرکز می‌شود. میراث خواجه در مکتب اصفهان نهادینه شده و اخلاق فلسفیِ پس از ملاصدرا، به تمهید سعادت باطنی، آن‌جهانی و موعود اشتغال می‌یابد و حتی سلوک عرفانی متمایل به سعادت دنیوی را نیز انحراف از مقصود اعلی تلقی می‌کند. با‌این‌همه، در تفسیرِ فرایند و غایت اخلاق که در نگرش علامه‌ی طباطبایی ظهور دارد، می‌توان تجمیع سعادت دنیوی و اخروی و توازن میان این دو را تصدیق کرد. ضمن گشودن احتمال تکرار دگردیسی تاریخی در تفسیر نظریه‌ی ادراکات اعتباری، این نظریه در چشم‌انداز توصیفی-‌تحلیلی مقاله، طلیعه‌ی بازسازی فلسفه‌ی اخلاق اسلامی، با ملاحظه‌ی خیر عمومی و عمران اجتماعی قرائت می‌شود.

کلیدواژه‌ها


۱. ابن‌خلدون، عبدالرحمن، (۱۳۶۲)، مقدمه‌ی ابن‌خلدون، ترجمه‌ی محمد پروین‌گنابادی، ج۱، تهران: علمی فرهنگی.
۲. تبریزی، رجبعلی، (۱۳۸۶)، الأصل الأصیل، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
 ۳. جوادی‌آملی، عبدالله، (۱۳۹۱)، شمس الوحی تبریزی، قم: إسراء.
 ۴. دشتکی، غیاث‌الدین منصور، (۱۳۸۶)، اخلاق منصوری، تهران: امیرکبیر.
 ۵. دوانی، جلال‌الدین محمد، (۱۳۹۳)، اخلاق جلالی، تهران: اطلاعات.
 ۶. دوانی، جلال‌الدین محمد، (۱۴۱۱)، ثلاث رسائل، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
 ۷. زنوزی، ملاعبدالله، (۱۳۵۴)، انوار الجلیه، تهران: دانشگاه تهران.
 ۸. سبزواری، ملاهادی، (۱۳۹۶)، اسرار الحکم، تهران: مولی.
 ۹. سبزواری، ملاهادی، (۱۳۸۶)، رسائل حکیم سبزواری، تهران: اسوه.
 ۱۰. سبزواری، ملاهادی، (۱۴۲۲)، شرح المنظومة، ج۵، قم: نشر ناب.
 ۱۱. شیرازی، قطب‌الدین، (۱۳۸۶)، دره التاج، تهران: علمی فرهنگی.
 ۱۲. صدرالدین شیرازی، محمد، (۱۴۱۰)، الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الاربعه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
 ۱۳. صدرالدین شیرازی، محمد، ، (۱۳۹۲)، رساله‌ی سه اصل، تهران: مولی.
 ۱۴. صدرالدین شیرازی، محمد،  (۱۳۹۸)، الشواهد الربوبیه، قم: بوستان کتاب.
 ۱۵. صدرالدین شیرازی، محمد،  (۱۳۹۷)، عرشیه، ترجمه محمد خواجوی، تهران: مولی.
 ۱۶. صدرالدین شیرازی، محمد،  (۱۳۸۱)، کسر اصنام الجاهلیه، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
 ۱۷. صدرالدین شیرازی، محمد، (۱۴۲۲)، مجموعة‌ رسائل فلسفیه، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
 ۱۸. طباطبایی، سید محمد حسین، (۱۳۸۰)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا.
 ۱۹. طباطبایی، سید محمد حسین، (۱۳۹۲)، مجموعه رسائل، قم: بوستان کتاب.
 ۲۰. طباطبایی، سید محمد حسین، (۱۴۲۸)، مجموعه رسائل، قم: مکتبة فدک.
 ۲۱. طباطبایی، سید محمد حسین، (۱۴۱۷)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات.
 ۲۲. طوسی، نصیرالدین، (۱۳۹۱)، اخلاق ناصری، تهران: خوارزمی.
 ۲۳. قمی، قاضی سعید، (۱۳۳۹)، اسرار العبادات و حقیقة الصلاة، تهران: دانشگاه تهران.
 ۲۴. قمی، قاضی سعید،  (۱۳۷۹)، شرح الاربعین، تهران: میراث مکتوب.
 ۲۵. قمی، قاضی سعید، (۱۳۸۱)، شرح حدیث بساط، مشهد: کتابخانه ملک آستان قدس.
 ۲۶. مدرس تهرانی، علی، (۱۳۷۸)، مجموعه مصنفات، ج۱-۳، تهران: اطلاعات.
 ۲۷. مصباح‌یزدی، محمدتقی، (۱۳۹۳)، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
 ۲۸. مصباح‌یزدی، محمدتقی، (۱۳۸۸)، فلسفه‌ی اخلاق، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل.
 ۲۹. مطهری، مرتضی، (۱۳۹۵)، مجموعه آثار، ج۱۳، تهران: صدرا.
 ۳۰. میرداماد، محمدباقر، (۱۳۹۱)، رساله الایقاظات فی خلق الاعمال، تهران: مؤسسه‌ی پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
 ۳۱. نراقی، ملامحمدمهدی، (بی‌تا)، جامع السعادات، نجف: منشورات جامعه النجف الدینیه.
 ۳۲. نراقی، ملااحمد، (۱۳۷۸)، معراج السعاده، قم: هجرت.