از بازنمایی تقلیدِ آفریده تا تقلیدِ آفرینش در هنر اسلامی از منظر استاد جوادی آملی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)

2 دانشجوی دکتری دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

هنر یکی از ارکان مهم فرهنگ و تمدن هر جامعه‌ای و عرصه تجلّی و روایت چیزی غیر خویش و خصیصه‌ای نفسانی است که منجر به بروز کارهای شگفت‏انگیز و زیبا از سوی هنرمند می‌گردد. در این میان هنر اسلامی نیز دارای جایگاه خطیری در تمدن اسلامی است و با نگاهی از دریچه فلسفه، هنری استوار بر قوه خیال و عالم مثال است. عالم مثالی که از ثمرات ذو مراتب بودن هستی و تشکیک وجود است. اکنون سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که در نگاه استاد جوادی آملی، غایت هنر اسلامی چیست؟ آیا غایت هنر اسلامی، بازنمایی واقعیت تازه‌ای است که به وسیله قوه خیال در نفسِ هنرمند ایجاد و انشاء می‌شود یا هدف، بازنمایی حقیقتی متعالی و فرا‌‌ طبیعی است که توسط قوه خیال در نفس هنرمند اظهار می‌گردد؟ به عبارت دیگر در هنر اسلامی خیالِ هنرمند، فعّال است یا منفعل؟ در مقاله حاضر با روش توصیفی-تحلیلی این نتیجه حاصل شد، بر مبنای حرکت جوهری نفس، هنر اسلامی که ثمره عملکرد قوه خیال است، در ابتدا ثمره و حاصلِ انفعالِ خیال و مشاهده صور خیالی توسط نفس در عالم مثال متصل یا مثال منفصل است و هنرمند در این مرحله به تقلیدِ آفریده مشغول است و هنر وی بازنمایی و تجسیم تقلید آفریده در عالم طبیعت و خارج است، ولی در نهایت حاصل خلاقیت و فعالیت نفس و صدور صور خیالی و مثالی از سوی نفس است که در این مرحله نفسِ هنرمند به تقلیدِ آفرینش می‌پردازد و هنر وی بازنمایی تقلید آفرینش در عالم خارج و طبیعت است.

کلیدواژه‌ها


1. ایمان پور، منصور، (1384)، «عالم مثال (برزخ) منفصل در فلسفه‌ی ما»، خردنامه‌ی صدرا، شماره 42، صص34-41.
2.‌ ابراهیمی‌دینانی، غلامحسین، (1375)، شعاع اندیشه و شهود در فلسفه‌ی سهروردی، تهران: حکمت.
3. جوادی‌آملی، عبدالله، (1380)، سروش هدایت، ج1، قم: اسراء.
4. جوادی‌ آملی، عبدالله، (1389الف)، انتظار بشر از دین، تحقیق محمدرضا مصطفی‌پور، چاپ ششم، قم: نشر اسراء.
5. جوادی‌آملی، عبدالله، (1389ب)، جامعه در قرآن، تحقیق مصطفی خلیلی، چاپ سوم، قم: نشر اسراء.
6. جوادی‌آملی، عبدالله، (1389ج)، تفسیر انسان به انسان، تحقیق محمدحسین الهی‌زاده، چاپ پنجم، قم: نشر اسراء.
7. جوادی‌آملی، عبدالله، (1389د)، سیره‌ی پیامبران در قرآن، تحقیق علی اسلامی، ج7، چاپ پنجم، قم: نشر اسراء.
8. جوادی‌آملی، عبدالله، (1389ه)، تسنیم، تحقیق مجید حیدری‌فر و حسن جلیل‌زاده، ج20، قم: نشر اسراء.
9. جوادی‌آملی، عبدالله، (1389و)، تسنیم، تحقیق عبدالکریم عابدینی، ج13، چاپ سوم، قم: نشر اسراء.
10. جوادی‌آملی، عبدالله، (1389ز)، تسنیم، تحقیق احمد قدسی، ج5، چاپ پنجم، قم: نشر اسراء.
11. جوادی‌آملی، عبدالله، (1389ح)، حیات عارفانه‌ی امام علی علیه‌السلام، تحقیق علی اسلامی، چاپ هفتم، قم: نشر اسراء.
12. جوادی‌آملی، عبدالله، (1389ط)، منزلت عقل در هندسه‌ی معرفت دینی، تحقیق احمد واعظی، چاپ چهارم، قم: نشر اسراء.
13. جوادی‌آملی، عبدالله، (1389ی)، تسنیم، تحقیق عبدالکریم عابدینی، ج14، چاپ دوم، قم: نشر اسراء.
14. جوادی‌آملی، عبدالله، (1384الف)، بنیان مرصوص امام خمینی(ره)، تحقیق محمدامین شاهجوئی، چاپ هشتم، قم: نشر اسراء.
15. جوادی‌آملی، عبدالله، (1384ب)، وحی و نبوت در قرآن، تحقیق علی زمانی‌قمشه‌ای، چاپ دوم، قم: نشر اسراء.
16. جوادی‌آملی، عبدالله، (1384ج)، فطرت در قرآن، تحقیق محمدرضا مصطفی‌پور، چاپ سوم، قم: نشر اسراء.
17. جوادی‌آملی، عبدالله، (1385الف)، سیره‌ی رسول اکرم (ص) در قرآن، تحقیق حسین شفیعی، ج8، چاپ پنجم، قم: نشر اسراء.
18. جوادی‌آملی، عبدالله، (1385ب)، سروش هدایت، ج3، قم: نشر اسراء.
19. جوادی‌آملی، عبدالله، (1385ج)، سرچشمه‌ی اندیشه، تحقیق عباس رحیمیان تحقیق، ج2، چاپ پنجم، قم: نشر اسراء.
20. جوادی‌آملی، عبدالله، (1385د)، علی (ع) مظهر اسمای حسنای الهی، تحقیق سعید بندعلی، چاپ دوم، قم: نشر اسراء.
21. جوادی‌آملی، عبدالله، (1386الف)، سرچشمه‌ی اندیشه، تحقیق عباس رحیمیان تحقیق، ج4، چاپ پنجم، قم: نشر اسراء.
22. جوادی‌آملی، عبدالله، (1386ب)، رحیق مختوم، تحقیق حمید پارسانیا، ج1، چاپ سوم، قم: نشر اسراء.
23. جوادی‌آملی، عبدالله، (1387الف)، معاد در قرآن، تحقیق علی زمانی‌قمشه‌ای، ج5، چاپ چهارم، قم: نشر اسراء.
24. جوادی‌آملی، عبدالله، (1387ب)، دین‌شناسی، تحقیق محمدرضا مصطفی‌پور، چاپ پنجم، قم: نشر اسراء.
25. جوادی‌آملی، عبدالله، (1387ج)، عین نضاخ (تحریر تمهید القواعد)، تحقیق حمید پارسانیا، ج1 و 3، قم: نشر اسراء،.
 26. جوادی‌آملی، عبدالله، (1387د)، مبادی اخلاق در قرآن، تحقیق حسین شفیعی، چاپ ششم، قم: نشر اسراء.
27. جوادی‌آملی، عبدالله، (1387ه)، سیره‌ی رسول اکرم (ص) در قرآن، تحقیق حسن واعظی محمدی، ج9، چاپ پنجم، قم: نشر اسراء.
28. جوادی‌آملی، عبدالله،  (1388الف)، تسنیم، تحقیق حسن واعظی محمدی، ج7، چاپ چهارم، قم: نشر اسراء.
29. جوادی‌آملی، عبدالله، (1388ب)، فلسفه‌ی صدرا، تحقیق محمدکاظم بادپا، ج1، چاپ سوم، قم: نشر اسراء.
30. جوادی‌آملی، عبدالله، (1388ج)، قرآن در قرآن، تحقیق محمد محرابی، چاپ هشتم، قم: نشر اسراء.
31. جوادی‌آملی، عبدالله، (1388د)، تسنیم، تحقیق محمدحسین الهی‌زاده، ج12، چاپ دوم، قم: نشر اسراء.
32. جوادی‌آملی، عبدالله، (1388ه)، زن در آینه‌ی جلال و جمال، تحقیق محمود لطیفی، چاپ نوزدهم، قم: نشر اسراء.
33. جوادی‌آملی، عبدالله، (1390)، تسنیم، تحقیق حسن واعظی محمدی، ج24، قم: نشر اسراء.
34. حسن‌زاده آملی، حسن، (1366)، اتحاد عاقل به معقول، چاپ دوم، تهران: نشر حکمت،.
 35. خادمی، حمیدرضا؛ مسعودیان، سیدمسعود، (1393)، «هنر دینی از منظر علامه جوادی‌ آملی»، حکمت اسراء، شماره‌ی 21، صص5-24.
36. فتح‌زاده، حسن، (1396)، «هنر بدون متافیزیک: خوانشی پساساختارگرایانه از هنر»، تأملات فلسفی، سال هفتم، شماره‌ی 19، صص37-58.
37. صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم، (1981)، الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الأربعه‌، با حاشیه‌ی علامه طباطبایى، ج1، چاپ سوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
38. صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم، (1354)، المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه‌ی ایران.
39. مطهری، مرتضی، (1380)، مجموعه آثار استاد مرتضی مطهری، ج6، بی‌جا: بی‌نا.
40.‌ مصباح‌یزدی، محمدتقی، (1383)، آموزش فلسفه، ج2، چاپ چهارم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
41. مصباح‌یزدی، محمدتقی، (1391)، شرح نهایه الحکمه، تحقیق عبدالرسول عبودیت، ج1، چاپ سوم، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
42. مصباح‌یزدی، محمدتقی، (بی‌تا)، دروس صوتی آثار مصباح‌یزدی (شرح اسفار)، قم: گنجینه‌ی معرفت.
43. مصباح‌یزدی، محمدتقی، (1380)، شرح اسفار، تحقیق محمدتقی سبحانی، ج1، جزء1، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
44. محمدزاده حقیقی، عرفانه؛ رحیمیان، سعید، (1395)، «ارتباط وحی و رؤیای صادقه با عالم مثال از دیدگاه سهروردی و صدرالدین شیرازی»، پژوهش‌های فلسفی- کلامی، شماره‌ی 69، صص5-25.