شناخت بدنمند: تبیین جایگاه و تأثیر بدن در فرایند کسب شناخت از منظر صدرالمتألهین

نویسنده

دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

در گستره‌هایی همچون پدیدارشناسی و علوم ‌شناختی، تأثیر بدن در شناخت و اوضاع و احوالات آن در فرایند کسب شناخت اثبات شده و ازلحاظ فلسفی و تجربی بررسی شده است. در فلسفه‌ی اسلامی دیدگاه خاص صدرالمتألهین درخصوص نسبت میان نفس و بدن می‌‌تواند در مسأله‌ی تأثیر بدن جسمانی بر فرایند کسب آگاهی و شناخت، نتایج و لوازم چشمگیری داشته باشد. این پژوهش سعی دارد تا با تحلیل جایگاه بدن مادی در فرایند کسب شناخت نزد صدرالمتألهین، لوازم فلسفی بدنمندبودن (بدن‌‌وابسته‌بودن) شناخت را در نظام فکری این اندیشمند به دست آورد. رهاورد این نوشتار که با رویکردی هستی‌شناختی به تحلیل جایگاه بدن و نسبت آن با نفس پرداخته، اثبات تأثیر مستقیم بدن‌های مختلف و وضعیت و احوال آن‌ها در چگونگی کسب شناخت (به‌رغم باور به تجرد علم و شناخت در حکمت متعالیه) است؛ به‌نحوی که تفاوت بدن‌ها و ویژگی‌های آن‌‌ها، سبب تفاوت در شناخت می‌‌شود. در پرتوی این نتیجه، پیامدهای فلسفی بدنمندبودن شناخت نیز واکاویده شده است.
 

کلیدواژه‌ها


 
۱. ابن‌سینا، بوعلی، (1404الف)، التعلیقات، بیروت: مکتبه الاعلام الاسلامی.
۲. ___________، (1404ب)، الشفاء(طبیعیات)، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
 
۳. پورسینا، زهرا، (1396)، «تأثیر گناه بر معرفت»،  ‌نامه‌ی مفید، شماره‌ی 30، صص: ۱۲۵ـ۱۴۴.
 
۴. جعفرطیاری‌دهاقانی، مصطفی؛ صادقی، هادی، (1390)، «تأثیر گناه بر معرفت به قبح فعل قبیح از منظر قرآن»، پژوهش‌نامه‌ی اخلاق، شماره‌ی 14، صص: ۱۰۹ـ۱۳۴.
 
۵. حسن‌پور، علیرضا؛ امامی، زهرا، (۱۳۹۶)، «بدن و رابطه‌ی آن با علم و ادراک از منظر ملاصدرا»، پژوهش‌های هستی‌شناختی، شماره‌ی 13، صص: ۵۷ـ۷۸.
 
۶. رازی، فخرالدین، (1411)، المباحث المشرقیه، قم: نشر بیدار.
۷. صدرالمتألهین، محمدبن ‌ابراهیم، (1341)، العرشیه، اصفهان: دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی.
 
۸. __________________، (1354)، المبدأ و المعاد، تهران: نشر انجمن حکمت و فلسفه.
 
۹. __________________، (1360الف)، اسرار الایات، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
 
۱۰. _________________، (1361)، المشاعر، تهران: نشر مولی.
 
۱۱. _________________، (1363)، مفاتیح الغیب، تهران: نشر مؤسسه‌ی تحقیقات فرهنگی.
 
۱۲. _________________، (1981)، الاسفار الاربعه، بیروت: دار احیاء التراث.
 
۱۳. _________________، (1360ب)، الشواهد الربوبیه، مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
 
۱۴. _________________، (1362)، مجموعه رسائل تسعه، تهران: بی‌نا.
 
۱۵. _________________، (بی تا)، شرح الهیات شفاء، قم: بیدار.
 
۱۶. _________________، (1422)، شرح الهدایه الاثیریه، بیروت: دار المورخ العربی.
 
۱۷. فارابی، ابونصر، (1996)، السیاسه المدنیه، بیروت: مکتب الهلال.
 
۱۸. ____________، (1408)، المنطقیات، قم: کتابخانه‌ی آیت‌الله مرعشی نجفی.
 
۱۹. وفائیان، محمدحسین، (1395ج)، «گونه‌شناسی کثرت نفوس انسانی در سه مرحله‌ی قبل، حین و بعد از تعلق به بدن از دیدگاه صدرالمتألهین»، فلسفه و کلام اسلامی، شماره‌ی 1، صص: ۱۳۹ـ۱۶۳.
 
۲۰. وفائیان، محمدحسین؛ قراملکی، احد، (1395الف)، «تبیین جایگاه و کارکرد قوه‌ی خیال در صدور رفتار و افعال عاقلانه از انسان، با تأکید بر مبانی نفس‌شناسی صدرالمتألهین»، اخلاق وحیانی، شماره11، صص: ۱۱۵ـ۱۳۴.
 
۲۱. _____________________________، (1395ب)، «ملاک‌شناسی تعدد قوای نفس براساس نقد و تحلیل تطبیقی دیدگاه‌های ابن‌سینا، فخر رازی و صدرالمتألهین»، حکمت سینوی، شماره‌ی 56، صص: ۱۷ـ۳۹. ‌
 
22. Lakoff, George, (1999), Philosophy in the Flesh: The Embodied Mind and Its Challenge to Western Thought, New York: Basic Books.
 
23. Lakoff, George, (2008), Women, Fire, and Dangerous Things: What Categories Reveal about the Mind, Chicago & London: the university of Chicago Press.
 
24. Damásio, António R., (2005), Descartes' Error: Emotion, Reason and the Human Brain, London: Penguin Books Ltd.
 
25. Searle, John R., (2004), Mind, A Brief Introduction, Oxford: Oxford university Press.