واقع‌نمایی گزاره‌های دینی از منظر علامه طباطبایی و ونسان برومر

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته‌ی دکتری فلسفه‌ی اسلامی، دانشگاه اصفهان

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان

چکیده

در معرفت‌شناسی علامه طباطبایی، معرفت انسان بر باورهایی مبتنی است که مطابق با واقع، یقینی و ثابت‌اند. او ازآنجاکه مبنای معرفت بشری را بدیهیات می‌داند، جزو مبناگریان حداکثری شمرده می‌شود و الهیات خود را بر همین پایه استوار می‌کند. در الهیات وی، خداوند و صفات او اموری عینی و واقعی است و ذهن بشر، با بهره‌گیری از فنون استدلال، می‌تواند در حد وسع خویش و به‌نحو قطعی و یقینی، به واقعیت ساحت الوهی پی ببرد. زبان بشری نیز این قابلیت را دارد که بدون توسل به مجاز و تمثیل، به‌نحو حقیقت و با نظر داشت روح معنای الفاظ، در سخن گفتن از خداوند به‌کار گرفته شود. در مقابل، برومر از مبناگرایان حداقلی به شمار می‌آید و هیچ‌ گزاره‌ای را مصون از چون و چرا نمی‌داند. از دیدگاه او، شناخت آدمیان از خداوند در حد تجلیات او است و دستگاه ادراکی بشر توان کشف واقعیت ساحت الوهی را ندارد. زبان دین نیز در سخن‌گفتن از خداوند، بیش از آنکه زبانی واقع‌نما و حکایت‌گر باشد، زبانی تمثیلی تجویزی است و بیش از آنکه اِخبار از واقعیت باشد، در پی معنابخشی به زندگی و بیان‌گر شیوه‌ی زیست مؤمنانه و نحوه‌ی رفتار بایسته‌ی مؤمنان در ارتباط با خداوند است. بنابراین الهیات علامه طباطبایی مبتنی بر یقین است، اما الهیات برومر آمیخته با نسبیت.  
 

کلیدواژه‌ها


 
1. ابن‌سینا، حسین‌ بن عبدالله، (1364)، منطق المشرقیین و القصیده المزدوجه فی المنطق، قم: کتابخانه عمومی آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
2. ــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1408 ق)، المنطقیات للفارابی، قم: کتابخانه­ عمومی آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
3. ــــــــــــــــــــــــــــــ ،(1387)، النجاه من الغرق فی بحر الضلالات، ویراسته محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
4. ــــــــــــــــــــــــــــــ ،(1404 ق)، الشفاء (الهیات)، به‌تصحیح ابراهیم مدکور، قم: کتابخانه عمومی آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
5. پویمن، لوییس. پی.، (1388)، معرفت‌شناس، مقدمه‌ای بر نظریه‌ی شناخت، ترجمه‌ی رضا محمدزاده، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
6. حلّی، حسن‌بن‌یوسف، (1414 ق)، القواعد الجلیه فی شرح الرساله الشمسیه، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم.
7. ــــــــــــــــــــــــــــ ، (۱۴۱۳ ق)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم: مؤسسة نشر اسلامی وابسته به جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم.
 
8. ساجدی، ابوالفضل، (1385)، زبان دین و قرآن، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
 
9. سهروردی، شهاب‌الدین یحیی، (1372)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج 1، به‌تصحیح هانری کربن، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
 
10. شمس، منصور، (1387)،‌ آشنایی با معرفت‌شناسی، تهران: انتشارات طرح نو.
 
11. ـــــــــــــــــــــ ، (1364)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا.
 
12. ــــــــــــــــــــــ ، (1414 ق)، بدایه الحکمه، قم: جامعه مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم.
 
13. ـــــــــــــــــــــــ ، (1370)، رسائل توحیدی، ترجمه علی شیروانی هرندی، تهران: انتشارات الزهراء.
14. ـــــــــــــــــــــــ ، (۱۴۱۷ ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم.
 
15. ـــــــــــــــــــــــ ، (1416 ق)، نهایه الحکمه، قم: المؤسسه النشر الإسلامی.
 
16. ـــــــــــــــــــــــــ ، (۱۳۸۷)، مجموعه رسائل علامه طباطبایی، ج ۲، به‌کوشش سیدهادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب.
 
 
17. طوسی، خاجه نصیرالدین، (1413 ق)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، به‌تصحیح حسن حسن‌زاده آملی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
 
18. ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1370)، «تعدیل المعیار فی نقد تنزیل الافکار» در منطق و مباحث الفاظ، به‌کوشش توشی هیکو ایزوتسو و مهدی محقق، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
 
 
19. فارابی ابونصر، (بی‌تا)، الجمع بین رأیی الحکیمین، تهران: مکتبة الزهرا.
 
20. مطهری، مرتضی، (1364)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: انتشارات صدرا.
 
21. ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، (1۹۸۱ م) الحکمه المتعالیه فى الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
 
22. ـــــــــــــــــــــــــــ ، (1362)، اللمعات المشرقیه فی فنون المنطقیه، با ترجمه و شرح عبدالحسین مشکاتالدینی، تهران: آگاه.
 
23. ـــــــــــــــــــــــــــ، (1363)، مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
 
 
24. هادسون، ویلیام دانالد، (1388)، لودویگ ویتگنشتاین، ربط فلسفه‌ی او به باور دینی، ترجمه‌ی مصطفی ملکیان، تهران:‌ نگاه معاصر.
25. Brummer, Vincent, (2006), Brummer on Meaning and the Christian Faith, Hampshier: Ashgate.
 
26. ______________­, (1993), The Model of Love: A Study in Philosophical Theology, Cambridge: Cambridge University Press.
 
 
27. ________________, (1992), Speaking of a Personal God: An Eessay in Philosophical Ttheology, Cambridge: Cambridge University Press.
 
 
28. ________________, (1982), Metaphorical Theology: Models of God in Religious Language, Philadelphia: Fortress Press.
 
 
29. _______________, (l981), Theology & Philosophical Inquiry, London: Macmillan.
 
30. McFague, Sallie, (1987), Models of God: Theology for an Ecological, Nuclear Age, Philadelphia: Fortress Press.
 
31. ________________, (1975), Speaking in Parables: A Study in Metaphor and Theology, Phi