محدودیت‌های علوم شناختی دین در تبیین فرایند طبیعی شکل‌گیری و تقویت باورهای دینی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اهل‌البیت (ع)، دانشکده الهیات و معارف اهل‌البیت (ع)، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

علوم شناختی دین یک رویکرد «علمی» به مطالعه دین است که می‌کوشد تبیین‌های علّی در خصوص باورها و رفتارهای دینی ارائه دهد. مدافعان علوم شناختی دین می‌کوشند با توسل به ویژگی‌های طبیعی ذهن انسان و تبیین نحوه‌ی عملکرد آن، فرایند شکل‌گیری، تقویت و شیوع باورهای دینی را تبیین کنند. ازنظر آن‌ها، ابزارهای ذهنی انسان طوری شکل گرفته‌اند که از مفهوم خدا (و دیگر مفاهیم اساسی دین) حمایت ویژه‌ای می‌کنند. این ابزارهای ذهنی، در جهت پذیرش باورهای دینی سوگیری‌های پردازشی چشمگیری دارند که درنهایت به شکل‌گیری، تقویت و شیوع باورهای دینی منجر می‌شود. هدف ما در این مقاله آن است که ضمن تبیین فرایند طبیعی شکل‌گیری و تقویت باورهای دینی از منظر علوم شناختی دین، محدودیت‌های تبیینی این رویکرد را نشان دهیم. در این مقاله نشان می‌دهیم که علوم شناختی دین با دو نوع محدودیت تبیینیِ اساسی مواجه است؛ نوع اول، از بی‌توجهی به ابعاد فراطبیعی و اجتماعی پدیده‌‌های دینی ناشی می‌شود و نوع دوم، از محدودیت‌های تبیینیِ سازوکار‌های شناختی ارائه‌شده نشأت می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها


1. Barrett, J., (2007), “Cognitive Science of Religion: What Is It and Why Is It?” Religion Compass, 1/6, Pp. 768-786.
2. Barrett, J., (2009), “Cognitive Science, Religion, and Theology”, In: Believing Primate, J. Schloss & M. Murray (eds.), New York: Oxford University Press, Pp. 76-99.
3. Barrett, J., (2011), Cognitive Science, Religion and Theology, USA: Templeton Press.
4. Barrett, J. & Nyhof, M., (2001), “Spreading Non-Natural Concepts: The Role of Intuitive Conceptual Structures in Memory and Transmission of Cultural Materials”, Journal of Cognition & Culture, Vol. 1, No. 1, Pp. 69-100.
5. Barrett, J, Richert R.A & Driesenga A., (2001), “God's Belief versus Mom's: The Development of Natural and Non-Natural Agent Concepts”, Child Development, 72, 1, Pp. 50-65.
6. Boyer, P., (2000), “Evolution of a Modern Mind and the Origins of Culture: Religious Concepts as a Limiting Case”, in: Evolution and the Human Mind: Modularity, Language and Meta-cognition, P. Carruthers & A. Chamberlain (eds.), Cambridge: Cambridge University Press, Pp. 93-112.
7. Boyer, P., (2003), “Religious Thought and Behavior as By-Products of Brain Function”, Trends in Cognitive Science 7, Pp. 119-124.
8. Boyer, P. & Ramble, C., (2001), “Cognitive Templates for Religious Concepts: Cross-Cultural Evidence for Recall of Counter-Intutive Representation”, Cognitive Science 25, Pp. 535-564.
9. Clark, Kelly & Barrett, J., (2011), “Radian Religious Epistemology and the Cognitive Science of Religion”, Journal of the American Academy of Religion 79, Pp. 639-75.
10. Guthrie, S., (1993), Faces in the Clouds: A New Theory of Religion, New York: Oxford University Press.
11. Henig, Robin M., (2007), “Darwin's God”, New York Times, March 4.
12. Lim, D., (2016), “Cognitive Science of Religion and Folk Theistic Belief”, Zygon, Vol. 51, No. 4, Pp. 949-965.
13. Lisdorf, A., (2001), “The Spread of Non-Natural Concepts”, Journal of Cognitive & Culture, Vol. 4, Pp. 151-174.
14. Murray, M., (2009), “Scientific Explanations of Religion and the Justification of Religion Belief”, in: The Believing Primate, J. Schloss & M. Murray (eds.), New York: Oxford University Press, Pp. 168-177.
15. Numbers, Ronald L., (2011), “Science without God: Natural Laws and Christian Beliefs”, in: The Nature of Nature, Bruce L. Gordon and William A Dembski (eds.), USA: ISI Books, Pp. 62-81.
16. Plantinga, A., (2011), Where the Conflict Really Lies: Science, Religion & Naturalism, Oxford: Oxford University Press.
17. Thurow, J., (2013), “Does Cognitive Science Show Belief in God to be Irrationals?”, International Journal for Philosophy of Religion 74, Pp. 77-98.