بررسی انتقادی دیدگاه غیاث‌الدین دشتکی نسبت‌به رویکرد ابن‌سینا در مسأله‌ی صدور کثیر از واحد

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان

2 نویسنده مسئول: عضو هیئت علمی (استاد) دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان)، اصفهان، ایران

3 دانشیار گروه فلسفه دانشگاه اصفهان

چکیده

مسأله‌ی صدور کثرت از وحدت، ازجمله مباحث مهم و حیاتی و بحث‌برانگیز در میان فیلسوفان اسلامی است. ابن‌سینا با تمسک به قاعده‌ی الواحد سعی کرده است این مسأله را برهانی کند. در دیدگاه وی جهات و حیثیاتِ موجود در عقل اول، سبب ایجاد دو موجود دیگر یعنی عقل دوم و فلک اول می‌شود. وی در کلامی تفصیلی، به سه جهت در عقل اول قائل می‌شود که بر اساس آن، پس از ایجاد عقل دوم، جهت دوم نفس فلک و جهت سوم جرم فلک اول را محقق می‌شود. از منظر وی، وجود حیثیات و جهات گوناگون و مختلف در عقل اول، با قاعده‌ی الواحد منافاتی ندارد؛ زیرا این جهات و حیثیاتِ متعدد و متکثر، از لوازم مرتبه‌ی وجودیِ صادر اول هستند، نه آنکه واجب‌الوجود آن‌ها را حقیقتاً صادر کرده باشد. این مسأله در فیلسوفانِ پس از ابن‌سینا تأثیر بسزایی داشته است، به‌گونه‌ای که برخی اندیشمندان معتقدند طرز تبیین ابن‌سینا، با ابهام و اشکالات مختلفی مواجه است؛ ازجمله‌ی این اندیشمندان، غیاث‌الدین منصور دشتکی است. وی در کتاب الأمالی به ناتمام‌بودن این استدلال ابن‌سینا اشاره کرده است. نگارنده با روش تحلیلی- تطبیقی به بررسی این استدلال و کاوش در آن پرداخته است.
 

کلیدواژه‌ها


 
۱. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، (۱۳۸۶)، الاشارات و التنبیهات، شرح خواجه نصیرالدین طوسی، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم: بوستان کتاب.
۲. ________________، (۱۳۸۷)،  الهیات شفا، محقق حسن حسن‌زاده آملی، قم: بوستان کتاب.
۳. _______________، (۱۳۶۳)، المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: انتشارات مؤسسه‌ی مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل.
۴. _______________، (۱۹۳۸)، النجاه، مصر: چاپ قاهره.
۵. ______________، (بی‌تا)، النجاه، تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
۶. بهشتی، احمد، (۱۳۹۱)، غایات و مبادی؛ ترجمه‌ی شرح نمط ششم، قم: بوستان کتاب.
۷. دشتکی شیرازی، غیاث‌الدین منصور، (بی‌تا)، الأمالی، دانشگاه تهران، نسخه‌ی شماره‌ی ۱/۷۱۱۲.
۸. ______________________، (۱۳۸۶)، مجموعه مصنفات غیاث‌الدین منصور دشتکی، به کوشش عبدالله نورانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران و انجمن آثار مفاخر فرهنگی.
۹. سبزواری، هادی، (۱۴۳۲)، شرح المنظومه، تعلیق حسن حسن‌زاده آملی، تقدیم و تحقیق مسعود طالبی، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
۱۰. شهرزوری، شمس الدین محمد، (۱۳۷۲)، شرح حکمه الإشراق، تحقیق حسین ضیائی، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
۱۱. کاپلستون، فردریک، (۱۳۶۸)، تاریخ فلسفه (یونان و روم)، ترجمه‌ی سیدجلال‌الدین مجتبوی، چاپ دوم، تهران: انتشارات سروش.
۱۲. مصباح یزدی، محمد تقی، (۱۳۹۵)، شرح الهیات شفاء، تدوین و نگارش عبدالجواد ابراهیمی‌فر، قم: انتشارات مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.