نظریه‌ی قرارداد اجتماعی ژان ژاک روسو با رویکردی روش‌شناسانه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده الهیات دانشگاه شیراز

چکیده

نظریه‌ی قرارداد اجتماعی ژان ژاک روسو یکی از مبانی مهم دمکراسی‌های مدرن و الهام‌بخش اعلامیه‌ی حقوق بشر بوده است. این مقاله تلاش کرده است با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و با رویکرد روش‌شناسی بنیادین، به بررسی مبانی هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی و انسان‌شناختی این نظریه بپردازد و ارتباط این مبانی با نظریه‌ی قرارداد اجتماعی روسو را بررسی کند. براساس نتایج حاصل از این مقاله، اندیشه‌ی قرارداد اجتماعی او را به‌لحاظ هستی‌شناختی، سوبژکتیویته و تغییر نسبت انسان و جهان و همچنین سکولاریسم راهبری کرده است؛ همچنین به‌لحاظ معرفت‌شناختی، پیش‌رمانتیسم، جدایی از عقل قدسی و ارائه‌ی دین طبیعی و دین مدنی رسمی به‌جای دین مسیحیت؛ و به‌لحاظ انسان‌شناختی، اعتقاد به خوب‌بودن ذاتی انسان، مبانی مهم در اندیشه‌ی قرارداد اجتماعی او محسوب می‌شود. روسو فیلسوف دوره‌ی مدرن محسوب می‌شود و اگرچه به‌لحاظ معرفت‌شناختی بر احساس تأکید می‌کند و نه خرد؛ و به‌لحاظ انسان‌شناختی، بر انسان بدوی و دور از مفاسد علم و تمدن تأکید دارد، اما این دیدگاه‌ها او را از چارچوب عصر روشنگری خارج نمی‌کند.
 

کلیدواژه‌ها


۱. اشتراوس، لئو، (۱۳۷۳)، حقوق طبیعی و تاریخ، ترجمه‌ی باقر پرهام، تهران: انتشارات آگاه.
۲. بیرو، آلن، (۱۳۷۰)، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه‌ی باقر ساروخانی، چاپ دوم، تهران: انتشارات کیهان.
۳. پارسانیا، حمید، (۱۳۸۹)، حدیث پیمانه (پژوهشی در انقلاب اسلامی)، قم: نشر معارف.
۴. ــــــــــــــــ، (۱۳۹۰)، روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی، قم: کتاب فردا.
۵. ــــــــــــــــ، (۱۳۹۰)، سنت، ایدئولوژی، علم، چاپ سوم، قم: مؤسسه‌ی بوستان کتاب.
۶. ـــــــــــــــ، (۱۳۹۲)، «نظریه و فرهنگ: روش‌شناسی بنیادین تکوین نظریه‌های علمی»، راهبرد فرهنگ، شماره‌ی ۲۳.
۷. جعفری جزی، مسعود، (۱۳۷۸)، سیر رمانتیسم در اروپا، تهران: نشر مرکز.
۸. خسروپناه، عبدالحسین، (۱۳۸۲)، گستره‌ی شریعت، قم: پژوهشکده‌ی فرهنگ و معارف (نشر معارف).
۹. ــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۷)، «ماهیت وحی در حکمت اسلامی»، قبسات، شماره‌ی ۴۷، صص: ۵ـ۳۰.
۱۰. داوری اردکانی، رضا، (۱۳۷۹)، اوتوپی و عصر تجدد، تهران: نشر ساقی.
۱۱. ــــــــــــــــــــ، (۱۳۹۰)، درباره‌ی علم، ویراست سوم، تهران: انتشارات هرمس.
۱۲. ــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۶)، درباره‌ی غرب، ویراست دوم، تهران: انتشارات هرمس.
۱۳. ــــــــــــــــــــ، (۱۳۷۳)، فلسفه در بحران، تهران: انتشارات امیرکبیر.
۱۴.ــــــــــــــــــــ، (۱۳۷۴)، فلسفه چیست؟، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
۱۵. رمدی، محمدرضا؛ زارع، آزاده و حسنی، محمد، (۱۳۹۳)، «تبیین دیدگاه مذهبی روسو و نقد درونی دلالت‌های آن در آموزش دینی»، نشریه‌ی پژوهش در یادگیری اجتماعی، شماره‌ی سوم، صص: ۵۰ـ۷۰.
۱۶. روسو، ژان ژاک، (بی‌تا)، اعترافات، ترجمه‌ی فرهاد (رضا مشایخی)، تهران: نشر معرفت.
۱۷. ____________، (۱۳۴۹)، امیل یا آموزش و پرورش، ترجمه‌ی منوچهر کیا، تهران: انتشارات دریا.
۱۸. ____________، (۱۳۷۵)، خیال‌پروری‌ها، ترجمه‌ی احمد سمیعی گیلانی، چاپ دوم، تهران: سروش.
۱۹. ____________، (۱۳۸۰)، قرارداد اجتماعی (متن و در زمینه‌ی متن)، هیئت تحریریه: ژرار شومین، آندره سنیک، کلود مورالی، ژوزه مدینا، ترجمه‌ی مرتضی کلانتریان، چاپ دوم، تهران: انتشارات آگاه.
۲۰. ____________، (۱۳۸۶)، گفتاری درباب نابرابری، ترجمه‌ی حسین راغفر و حمید جاودانی، تهران: مؤسسه‌ی عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.
۲۱. زارعی، مجتبی، (۱۳۹۴)، «مبانی و استلزامات اجتماعی شدن انسان در گفتمان اصحاب قرارداد اجتماعی و رهیافت فطرت»، معرفت سیاسی، شماره‌ی دوم، صص: ۵ـ۲۳.
۲۲. زیباکلام، سعید، (۱۳۸۱)، «پیوند نامبارک پوزیتیویسم و اندیشه‌ی سیاسی»، مجله‌ی حوزه و دانشگاه، شماره‌ی ۳۰، صص: ۴ـ۳۴.
۲۳. سروش، عبدالکریم، (۱۳۵۹)، دانش و ارزش (پژوهشی در ارتباط علم و اخلاق)، چاپ سوم، بی‌جا: انتشارات یاران.
۲۴. شریعت، فرهاد، (۱۳۸۲)، «تحول جامعه‌ی مدنی در اندیشه‌ی سیاسی غرب: روسو؛ جامعه‌گرایی و اراده‌ی عمومی»، اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره‌ی ۱۹۱ـ۱۹۲،
۲۵. ــــــــــــــ، (۱۳۸۴)، مبانی اندیشه‌ی سیاسی در غرب (از سقراط تا مارکس)، تهران: نشر نی.
۲۶. صانعی دره‌بیدی، منوچهر، (۱۳۸۴)، مبانی اندیشه‌های فلسفی (فلسفه عمومی)، تهران: امیرکبیر.
۲۷. صدرا، علیرضا، (۱۳۹۲)، «نقادی فلسفی، سیاسی قرارداد اجتماعی در نگاه روسو»، فصلنامه‌ی سیاست، شماره‌ی ۳، صص: ۲۲۱ـ۲۳۶.
۲۸. ضیاء شهابی، پرویز، (۱۳۹۱)، درآمدی پدیدارشناسانه به فلسفه‌ی دکارت، تهران: انتشارات هرمس.
۲۹. طالب‌زاده، سیدحمید، (۱۳۸۱)، «نگاهی به مبانی مابعدالطبیعه‌ی اراده»، فلسفه، شماره‌ی ۶ـ ۷، صص: ۱۰۳ـ۱۱۶.
۳۰. فورست، لیلیان، (۱۳۷۵)، رمانتیسم، ترجمه‌ی مسعود جعفری، تهران: نشر مرکز.
۳۱. عالم، عبدالرحمن، (۱۳۸۶)، بنیادهای علم سیاست، چاپ هفدهم، تهران: نشر نی.
۳۲. کاپلستون، فردریک چارلز، (۱۳۹۰)، تاریخ فلسفه (از دکارت تا لایب‌نیتس)، ج۴، ترجمه‌ی غلامرضا اعوانی، چاپ ششم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
۳۳. ــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۸)، تاریخ فلسفه (از هابز تا هیوم)، ج۵، ترجمه‌ی امیرجلال‌الدین اعلم، چاپ هفتم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
۳۴. ــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۹)، تاریخ فلسفه (از ولف تا کانت)، ج۶، ترجمه‌ی اسماعیل سعادت و منوچهر بزرگمهر، چاپ ششم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
۳۵. کرباسی‌زاده، علی و سلیمانی دهنوی، فاطمه، (۱۳۸۷)، «مبانی روشنگری در اندیشه روسو»، حکمت و فلسفه، شماره‌ی چهارم، صص: ۲۷ـ۴۴.
۳۶. مارشال، گوردون، (۱۳۸۸)، فرهنگ جامعه‌شناسی آکسفورد، ترجمه‌ی حمیرا مشیرزاده، تهران: میزان.
۳۷. مالوری، فیلیپ، (۱۳۸۳)، اندیشه‌های حقوقی، ترجمه‌ی مرتضی کلانتریان، تهران: نشر آگه.
۳۸. مک‌اینتایر، السدیر، (۱۳۷۹)، تاریخچه‌ی فلسفه‌ی اخلاق، ترجمه‌ی انشاءالله رحمتی، تهران: انتشارات حکمت.
۳۹. منصورآبادی، عباس و موسوی اصل، سیدسعید، (۱۳۹۴)، «تحول مفهومی قانون طبیعی ذیل سوبژکتیویته‌ی دکارتی»، حقوق خصوصی، شماره‌ی ۲، صص: ۲۰۵ـ۲۳۱.
۴۰. موسوی اصل، سیدسعید، (۱۳۹۷)، «رویکرد سوبژکتیو به قانون در فلسفه‌ی کانت»، حکمت اسلامی، ۵ (۱)، صص: ۶۱ـ۷۸.
۴۱. وان تیژم، فیلیپ، (۱۳۷۰)، رمانتیسم در فرانسه، ترجمه‌ی غلام‌علی سیار، بی‌جا: انتشارات بزرگمهر.
۴۲. همپتن، جین، (۱۳۸۵)، فلسفه‌ی سیاسی، ترجمه‌ی خشایار دیهمی، چاپ دوم، تهران: طرح نو.
۴۳. وینسنت، اندرو، (۱۳۸۳)، نظریه‌های دولت، ترجمه‌ی حسین بشیریه، چاپ چهارم، تهران: نشر نی.
44. Hume, D., (1888), A Treatise of Human Nature, Second Edition, 1978, ed. by P. H. Nidditch, Oxford: Oxford University Press.
45. Kant, Immanuel, (1909), Critique of Practical Reason, Trans. TK abbott, New York: Prometheus Books.
46. Kant, Immanuel, (2006), Groundwork of the Metaphysics of Morals, Translated and Edited By Mary Gregor, England: Cambridge University Press.