نسبت قاعده‌ی «بسیط‌الحقیقه» و «کل‌القوی بودن نفس» در حکمت صدرایی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه یزد

2 گروه فلسفه، د انسانی، محقق اردبیلی

چکیده

بساطت، وصفی کمالی و تعیین‌کننده‌ی مرتبه‌ی وجودی موجود متصف به آن است. گستره‌ی این ویژگی در خدا، با قاعده‌ی بسیط‌الحقیقه همه‌چیز است و هیچ‌یک از آن‌ها نیست و در نفس انسانی، با عبارت نفس در وحدتش، همه‌ی قواست، بیان می‌شود. اهمیت تبیین نسبت دو قاعده این است که هم راه‌گشای شناخت خدا از طریق معرفت نفس است و هم رابطه‌ی طولی خدا با عالم، و ازجمله خود نفس را به‌گونه‌ای معقول ترسیم می‌کند. مسأله این است که دو قاعده‌ی یادشده، ازنظر مفهوم و مصداق چه نسبتی با یکدیگر دارند؟ در حکمت صدرایی، نفس، خلیفه و مَثَلِ اعلای حق‌تعالی است و بین این دو، با حفظ مراتب، هم شباهت وجود دارد و هم تفاوت؛ به همین تناسب، قاعده‌‌ی کل‌القوی نیز بدیل و خلیفه‌ی قاعده‌ی بسیط‌الحقیقه است. با این وصف، مناسبت‌های وجودی و معرفتی خاصی بینِ این دو حاکم است که در این مقاله به آن پرداخته‌ایم.

کلیدواژه‌ها


منابع
1. قرآن کریم.
۲. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، (1404ق.)، الشفاء (الهیات)، به تصحیح سعید زاید و الاب قنواتی و مقدمه ابراهیم مدکور، قم: مکتبه آیت الله مرعشی.
 
۳. احمد بن فارس بن زکریا، (1422ق.)، معجم مقاییس اللغه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
 
۴. اخوان‌الصفا، (1412ق.)، رسائل اخوان‌الصفا و خلان الوفاء، بیروت: الدار الاسلامیه
 
5. اسعدی، علیرضا، (1392)، «بررسی فرایند استکمالی نفس از دیدگاه ملاصدرا»، معرفت فلسفی، بهار، شماره 39.
 
6. افتخاری سعادی، عبدالحسین، (1385)، «بازخوانی قاعده‌ی بسیط‌الحقیقه در اندیشه‌ی ملاصدرا»، جستارهای فلسفی، پاییز و زمستان، شماره8.
7. افشارپور، مجتبی، (1394)، «چگونگی شناخت خدا از راه شناخت نفس در تبیین روایت من عرف نفسه فقد عرف ربه»، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، پاییز و زمستان، شماره 45.
 
8. بهشتی، احمد و مؤمنی، مصطفی، (1386)، «قاعده‌ی بسیط‌الحقیقه و کاربردهای آن در حکمت متعالیه»، اندیشه نوین دینی، پاییز، شماره 10.
 
9. تبعه‌ایزدی، مختار، (1383)، «تحلیل قوای نفس در فلسفه»، خردنامه صدرا، زمستان، شماره 39.
 
10. جوادی آملی، عبدالله، (1368)، شرح حکمت متعالیه اسفار اربعه، قم: انتشارات الزهرا.
 
11. جمال‌زاده، عبدالرضا، (1373)، «جایگاه و کاربرد قاعده‌ی بسیط‌الحقیقه کل الأشیا»، کیهان اندیشه، فروردین و اردیبهشت، شماره 53.
 
12. حلی، جمال‌الدین حسن‌بن‌یوسف، (1382)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، چاپ دوم، قم: مؤسسه الامام الصادق.
 
13. خورسندیان، محمدعلی، (1386)، «قاعده‌ی بسیط‌الحقیقه و کاربردهای آن در اندیشه‌ی صدرایی»، اندیشه دینی، تابستان، شماره 23.
 
14. دادبه، اصغر، (1370)، «النفس کل القوی»، فصلنامه فرهنگ، شماره 8.
 
15. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، (1383)، مفردات الفاظ قرآن، ترجمه و تحقیق غلامرضا خسروی اصفهانی، تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء آثار الجعفریه.
 
16. سبزواری، حاج ملاهادی، (1383)، اسرار‌الحکم فی المفتتح و المختتم، مقدمه از استاد صدوقی و تصحیح از کریم فیضی، قم: مطبوعات دینی.
 
17. --------، (1369)، شرح‌المنظومه، تصحیح و تعلیق از آیت‌الله حسن‌زاده آملی و تحقیق و تقدیم از مسعود طالبی، تهران: نشر ناب.
 
18. شریف، زهرا، (1389)، «تبیین قاعده‌ی بسیط‌الحقیقه و دو ساحت مختلف از آن در مکتب صدرایی». پژوهش‌های فلسفی- کلامی، بهار و تابستان، شماره 43.
 
19. صدرالدین شیرازى، محمد‌بن‌ابراهیم (ملاصدرا)، (1360)،  أسرار الایات و أنوار البینات، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه اسلامی.
 
20. --------، (1366)، تفسیر القرآن الکریم، ج ۱ و 3 و 7، چاپ دوم، قم: انتشارات بیدار.
 
21. --------، (1981م)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، تعلیقه از علامه طباطبایی، ج1، 2، 3، 6، 7، 8 و 9، چاپ سوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
 
22. --------، (1387)، سه رساله فلسفی (متشابهات القرآن- المسائل القدسیه- أجوبه المسائل)، تعلیق، تصحیح و مقدمه از سید جلال‌الدین آشتیانی، چاپ سوم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
 
23. --------، (1360)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، با حواشی حاج ملاهادی سبزواری، تعلیق و تصحیح و مقدمه از سید جلال‌الدین آشتیانی، چاپ دوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
 
24. --------، (1361)، العرشیه، تصحیح غلامحسین آهنی، تهران: انتشارات مولی.
 
25. --------، (1354)، المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
 
26. --------، (1420ق.)، مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، تحقیق و تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران: چاپ دوم، انتشارات حکمت.
 
27. --------، (1363)، المشاعر، ترجمه و شرح امام قلی‌بن‌محمد علی عمادالدوله، چاپ دوم، تهران: طهوری.
 
28. --------، (1378)، المظاهر الالهیه فى أسرار العلوم الکمالیه، به تصحیح و تعلیقه سید محمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
 
29. --------، (1363)، مفاتیح الغیب، به همراه تعلیقات ملا علی نوری و تصحیح و مقدمه محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
 
30. صلواتی، عبدالله، (1389)، «نفس و قوای آن از دیدگاه ارسطو، ابن‌سینا و صدرالدین شیرازی»، کتاب ماه فلسفه، شماره 39.
 
31. طاهری، اسحاق، (1386)، «نفس و قوای آن از دیدگاه ارسطو، ابن‌سینا و صدرالدین شیرازی». قم: بوستان کتاب.
 
32. طباطبایی، سید محمد حسین، (1364)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، پاورقی از مرتضی مطهری، چاپ دوم، تهران: انتشارات صدرا.
 
33. --------، (1383)، نهایه الحکمه الالهیه، ترجمه و شرح علی شیروانی، ج3، چاپ پنجم، قم: بوستان کتاب.
 
34. طوسی، نصیر‌الدین، (1375)، شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات، قم: نشرالبلاغه.
 
35. عزیزی، رامین و ابراهیمی، حسن، (1397)، «رابطه‌ی نفس و قوا از دیدگاه ملاصدرا و آقاعلی زنوزی»، پژوهش‌های فلسفی، تابستان، شماره 23.
 
36. کلباسی اشتری، حسین، (1386)، «نفس و صیرورت آن در حکمت متعالیه»، خردنامه صدرا، پاییز، شماره 49.
 
37. لاهیجی، فیاض (محمد بن جعفر بن محمد صادق)، (1386)، شرح رساله المشاعر، قم: بوستان کتاب.
 
38. مصباح یزدی، محمدتقی، (1375)، شرح اسفار (جلد هشتم)، تحقیق و نگارش محمد سعیدی‌مهر، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
 
39. مؤمنی، ناصر و گنجور، مهدی، (1391)، «نمونه‌انگاری نفس آدمی با خدا نزد ملاصدرا»، حکمت و فلسفه، سال هشتم، بهار، شماره 1.
 
40. مؤمنی، مصطفی و جوارشکیان، عباس، (1392)، «قاعده‌ی بسیط‌الحقیقه و کاربردهای آن در حکمت متعالیه»، خردنامه صدرا، شماره 72.
 
41. نجفی رودباری، رضوانه و شیروانی، علی. (1393)، «تکون و تکامل نفس از منظر ملاصدرا»، آیین حکمت، بهار، شماره 19.