نقد و بررسی نظریه ی کل‌گرایی تلر از منظر وجودشناسی حکمت متعالیه (با محوریت مقاله‌ی "نسبیت، کل‌گرایی رابطه‌ای و نامساوی بل")

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه اصفهان

2 گروه فلسفه و کلام اسلامی ، دانشگاه اصفهان

3 دانشیار دانشگاه صنعتی شریف

چکیده

از مسائلی که در طول تاریخ توجه دانشمندان را به خود معطوف داشته، رابطه‌ی اجزای عالم با یکدیگر و هستی‌شناسی برآمده از چنین تفکری است. از یونان باستان تاکنون فیزیک‌دانان و فیلسوفان بسیاری به تحقیق و بررسی در این زمینه پرداخته‌ و عموماً نتایج تحقیقات و تفکرات آنان ازیکدیگر متأثر بوده، به‌گونه‌ای که کشف یک مسأله باعث تغییر و تحولات بنیادینی در خط فکری گروه دیگر شده است. با پیشرفت فیزیک جدید دریچه‌ی جدیدی در نگرش هستی‌شناسی عالم ایجاد و باعث شد در مقایسه با گذشته، اندیشمندان به طرز متفاوتی در این زمینه قلم‌فرسایی کنند. تلر از دانشمندانی است که از یافته‌های جدید فیزیک متأثر است و سعی کرده دیدگاه بخشی‌انگاریِ برآمده از فیزیک کلاسیک را ابطال کند و به دیدگاه خودش که بر جهانی کل‌گرا و مبتنی بر رابطه مبتنی است، بپردازد. در این نوشتار سعی شده دیدگاه تلر با محوریت مقاله‌ی او در این زمینه، با نام «نسبیت، کل‌گرایی رابطه‌ای و نامساوی بل» تبیین شود و باتوجه‌به اصول وجودشناسی حکمت متعالیه، نقد و ارزیابی شود. نتیجه‌ی این تحقیق تأکید دارد که روش تجربی، جزئی است و برای اثبات کل‌گرایی عالم ماده مناسب نیست، بلکه با اصول کلی و فلسفی مانند وحدت شخصی وجود، اصل علیت و ضرورت بالقیاس، می‌توان با استدلال کامل‌تری به این امر مهم دست یافت. بی‌شک برقراری چنین دیالوگ‌هایی میان فلسفه و فیزیک، در فهم بهتر و کامل‌تر از هستی راهگشا خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


 
1. انیشتین، آلبرت )۱۳۸۵(، حاصل عمر، ۴۴ مقاله و رساله از متفکری ممتاز، ترجمه‌ی ناصر موفقیان، چاپ چهارم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
۲. جوادی آملی، عبدالله، )۱۳۸۶(، رحیق مختوم؛ شرح حکمت متعالیه، جلد هفتم، چاپ سوم، قم: اسراء.
 
۳. حسینی اردکانی، احمد، )۱۳۷۵(، مرآت الاکوان (تحریر شرح هدایه ملاصدرا شیرازى)، تهران: میراث مکتوب.
 
۴. صدرالمتالهین، صدرالدین محمد )۱۹۸۱(، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، جلد هفتم، بیروت: دار احیا التراث العربی.
 
۵. ____________، )۱۳۷۵(، مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، چاپ دوم، تهران: حکمت.
 
۶. ____________، )۱۳۵۴(، المبدا و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
 
۷. ____________، )۱۳۶۰(، اسرارالآیات، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
 
۸. ____________، )۱۳۸۳(، شرح اصول الکافی (صدرا)، جلد سوم و چهارم، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
 
۹. ____________، )۱۳۸۷(، المظاهر الالهیة فى اسرار العلوم الکمالیة، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
 
۱۰. ____________، )۱۳۶۰(، الشواهد الربوبیه فی مناهج السلوکیه، چاپ هفتم، قم: بوستان کتاب.
 
۱۱. طباطبایی، سید محمدحسین )۱۴۲۴(، نهایه الحکمه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
 
۱۲. عارفی، عباس، )۱۳۸۹(، بدیهی و نقش آن در معرفت‌شناسی، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
 
۱۳. عبودیت، عبدالرسول، )۱۳۸۵(، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، جلد اول، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
 
۱۴. گلشنی، مهدی، )۱۳۸۵(، تحلیلی از دیدگاه‌های فلسفی فیزیک‌دانان معاصر، با پیشگفتاری از استاد محمدتقی جعفری، چاپ چهارم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
 
۱۵. مطهری، مرتضی، )۱۳۸۰(، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، جلد چهارم و هشتم، چاپ چهارم، تهران: صدرا.
 
۱۶. موسوی، هادی، )۱۳۹۴(، «راه‌حلی برای مسأله‌ی قدیمی تبیین تشکیک عرضی»، فصلنامه‌ی علمی پژوهشی نقد و نظر، سال بیستم، شماره‌ی سوم، صص: ۱۰۹ تا ۱۳۲.
17. T. Cushing, Ernan Mcmullin, (1989). Philosophical Consequences of Quantum Theory Reflections on Bell’s Theorem. Notre Dame: University of Notre Dame Press, (pp. 208 -223).