آگاهی و خود آگاهی از منظر کانت و ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه دانشگاه اصفهان

2 استاد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان

چکیده

علم در حکمت صدرا چیزی جز حضور چیزی نزد موجود درک‌کننده نیست. کامل‌ترین مصداق حضور ازنظر این مکتب، علم حضوری انسان به خود است که در آن، عالم و معلوم وحدت دارند. بنابراین ازنظر حکمت صدرا، معرفت به خود، در فلسفه جایگاه رفیعی دارد، اما آنچه در حکمت متعالیه، علم حضوری به نفس خوانده می‌شود، ازنظر کانت علم حضوری نیست، بلکه این علم گونه‌ای از علم تجربی ماست که با واسطه‌ی صورت ذهنی که کانت به آن پدیدار می‌گوید، حاصل آمده است، اما کانت غیر از این من تجربی، به من استعلایی‌ای قائل است که این من نمی‌تواند شیء فی‌نفسه‌ای محسوب شود که در کانون دید تجربی انسان قرار می‌گیرد؛ بنابراین وی شناخت از خود را نه حصولی می‌داند و نه حضوری.
در این مقاله بررسی می‌شود که چرا ملاصدرا خود استعلایی را متعلق معرفت می‌داند و کانت نمی‌داند. این مسأله، ذیل این مسأله‌ی عام‌تر واقع است که آیا منِ درک‌کننده‌، خود، متعلق معرفت است یا نه؟ در این نوشتار نشان خواهیم داد که علم به خود، برخلاف تلقی کانت، جز با نگرش وجودی تبیین‌پذیر نیست؛ چراکه ادراک حضوری، نحوه‌ای از حضور در وجود و برای وجود است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


 
1. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1383)، قواعد کلی فلسفه در فلسفه اسلامی، ج۲، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
2.ایزوتسو، توشی هیکو، (1379)، بنیاد حکمت اسلامی سبزواری، ترجمه و تصحیح سید جلال مجتبوی، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل.
3. جوادی آملی، عبدالله، (1382)، رحیق مختوم، ج4، قم: اسراء.
 4. حائری یزدی، مهدی، (1361)، کاوش‌های عقل نظری، تهران : امیرکبیر.
5. _________، (1360)، آگاهی و گواهی (تصور و تصدیق)، تهران: انجمن اسلامی حکمت ایران.
6. دهباشی، مهدی، (1386)، پژوهشی تطبیقی در هستی‌شناسی و شناخت‌شناسی ملاصدرا و وایتهد، تهران: انتشارات علم.
 7. سبزواری، ملاهادی، (بی‌تا)، شرح المنظومه، ج2، قم: انتشارات دارالعلم.
8. سهرودی، شهاب‌الدین، (1355)، مجموعه مصنفات شیخ‌اشراق، ج1، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
9. عبدالرسول، عبودیت، (1391)، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، ج3، تهران: انتشارت سمت.
10. ____________، (1386)، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، ج2، تهران: انتشارت سمت.
11. کورنر، اشتفان، (1380)، فلسفه‌ی کانت، ترجمه عزت‌الله فولادوند، چاپ دوم، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
12. کاپلستون، فردریک، (1380)، تاریخ فلسفه از ولف تا کانت، ترجمه اسماعیل سعادت و منوچهر بزرگمهر، ج6، چاپ سوم، تهران : شرکت انتشارات علمی و فرهنگی و انتشارات سروش.
13. کانت، ایمانوئل، (1362)، سنجش خرد ناب، ترجمه‌ی ادیب سلطانی، تهران: امیرکبیر.
14. _________، (1388)، تمهیدات (مقدمه‌ای برای هر مابعدالطبیعه‌ی آینده که به‌عنوان یک علم عرضه شود)، ترجمه‌ی غلامعلی حداد عادل، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
15. طباطبائی، سیدمحمدحسین، (1367)، نهایه الحکمه، ج۱ ـ۲، با تعلیقه‌ی محمدتقی مصباح یزدی، تهران: چاپ سپهر.
16. ملاصدرا، صدرالدین محمد، (۱۹۸۱)، اسفار اربعه، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء الترات العربی.
17. ________________، (1345)، المبدأ و المعاد، با مقدمه و تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن فلسفه‌ی ایران.
18. _________________، (1363)، مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
19. ________________، (1360)، شواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تعلیق و تصحیح و مقدمه‌ی سید جلال‌الدین آشتیانی، چاپ دوم (افست)، مشهد: دانشگاه مشهد.
20. ________________، (1363)، المشاعر، به اهتمام هانری کربن،تهران: کتابخانه طهوری.
21. ________________، (1362)، رسائل فلسفی، با تعلیق و تصحیح و مقدمه‌ی سید جلال‌الدین آشتیانی، قم: ‌مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
22._________________، (1385)، مجموعه رسائل فلسفی، رسائل «اتحاد العاقل و المعقول« و «الشواهد الربوبیه»، به اهتمام حامد ناجی، تهران: انتشارات حکمت.
23. مصباح، محمدتقی، (1373)، تعلیقه علی نهایه الحکمه، قم: مؤسسه‌ی در راه حق.
24. وال، ژان، (1370)، بحثی در مابعدالطبیعه، ترجمه‌ی یحیی مهدوی و دیگران، تهران: خوارزمی.
25. هارتناک، یوستوس، (1376)، نظریه‌ی معرفت در فلسفه‌ی کانت، ترجمه‌ی غلامعلی حداد عادل، تهران: فکر روز.
26. یاسپرس، کارل، (1372)، کانت، ترجمه‌ی میرعبدالحسین نقیب‌زاده، تهران: طهوری.
27. یوئینگ، آلفرد سیریل، (1388)، شرحی کوتاه بر نقد عقل محض کانت، ترجمه‌ی اسماعیل سعادتی خمسه، تهران: هرمس.
28. Aristotle, (1980), Aristotle's Metaphysics, tr. H. Tredennick, London: Loeb Classical Library
29. Kant, (1998), Critique of Pure Reason, tr & ed. P. Guyer & Curtis Bowman, Cambridge: Cambridge University Press.
30. _____, (2006), Anthropology, from a pragmatic point of view, Tr and ed by Robert B. London, Cambridge: Cambridge University Press.
31. _____, (2005), Notes and fragments, tr & ed. P. Guyer, Cambridge: Cambridge University Press.
32. Keller, Pierre, (1996), Kant and the Demand of self-consciousness, Cambridge: Cambridge University Press.
33. Kemp Smith, Norman, (2003), A Commentary to Kant s Critique of Pure Reason, New York: The Macmillan Press.