معقولات فلسفی از منظر صدر الدین دشتکی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکترای تخصصی در دانشگاه شیراز

چکیده

پیش از ملاصدرا معقولات به اولی و ثانوی تقسیم می‌شد. هرچند در سخنان فارابی و ابن‌سینا به تمایز میان معقولات ثانی منطقی و فلسفی توجه شده بود، ولی اصطلاح «معقول ثانی فلسفی» جعل نشده بود. ملاصدرا علاوه بر جعل این اصطلاح، این بحث را توسعه داد و آن را تکامل بخشید.
صدرالدین محمد دشتکی که از بزرگان مکتب فلسفی شیراز است، نظر منحصربه‌فردی در این بحث اختیار کرده است. این نوشتار برای اولین‌بار، به‌صورت تفصیلی دیدگاه ایشان درخصوص معقولات ثانیه را با تکیه بر نسخ خطی حاشیه‌ی قدیم وی بر شرح تجرید قوشچی بررسی کرده است. معناشناسی معقولات ثانیه، انقسام معقولات به اشتقاقی و غیراشتقاقی، اتحاد خارجی قسمی از معقولات با موضوعات خود، نحوه‌ی عروض و اتصاف خارجی و ذهنی، ازجمله‌ی این بررسی‌هاست. علاوه بر این، گزارشی که ملاصدرا از دیدگاه دشتکی ارائه کرده است، با استناد به سخنان خود دشتکی تأیید شده است.
شاخصه‌ی اصلی تفکر ایشان در این بحث آن است که مصادیق مفاهیم فلسفی را به مفاهیم مشتق و غیرمشتق تقسیم کرده و قائل به خارجیت معقولاتی اشتقاقی چون موجود و ممکن، به‌نحو اتحاد با موضوعاتشان شده است، درحالی‌که معقولاتی غیراشتقاقی چون وجود و امکان را اعتباری قلمداد کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


 

۱. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، (۱۳۷۵)، الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغه.
۲. ــــــــــــــــــــــ، (۱۴۰۴)، التعلیقات، بیروت: مکتبه الاعلام الاسلامی.
۳. ــــــــــــــــــــــ، (۱۴۰۴)، الشفاء (الالهیات)، قم: مکتبه آیت‌الله المرعشی.
۴. ــــــــــــــــــــــ، (۱۴۰۴)، الشفاء (المنطق)، قم: مکتبه آیت‌الله المرعشی.
۵. ــــــــــــــــــــــ، (۱۳۷۹)، النجاه من الغرق فی بحر الضلالات، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
۶. ــــــــــــــــــــــ، (۱۳۷۱)، المباحثات، قم: انتشارات بیدار.
۷. اسماعیلی، مسعود، (۱۳۸۹)، معقول ثانی فلسفی در فلسفه اسلامی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
۸. ـــــــــــــــ، (۱۳۸۸)، «معقول ثانی فلسفی در فلسفه صدرالمتألهین»، ذهن، شماره ۴۰، صص۱۷-۵۴.
۹. بهمنیار، (۱۳۷۵)، التحصیل، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
۱۰. جوادی آملی، عبدالله، (۱۳۸۶)، رحیق مختوم؛ شرح حکمت متعالیه، ج۱، قم: مرکز نشر اسراء.
۱۱. جوادی آملی، مرتضی، (۱۳۸۸)، «معقول ثانی در اندیشه حکما»، حکمت اسراء، شماره ۲، صص ۶۵-۹۴.
۱۲. جوهری، اسماعیل بن حماد، (۱۴۱۰ق)، الصحاح- تاج اللغه و صحاح العربیه‌، بیروت: دار العلم للملایین.
۱۳. داماد حسینی، محمدباقر و احمد علوی، (۱۳۷۶)، تقویم الایمان و شرحه کشف الحقائق، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
۱۴. دشتکی، غیاث‌الدین منصور، (۱۳۸۲)، اشراق هیاکل النور، تهران: نشر میراث مکتوب.
۱۵. دشتکی، صدرالدین محمد، (حدود قرن ۱۰)، حاشیه القدیمه علی شرح التجرید الجدید، شماره‌ی نسخه: ۱۷۵۵، تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
۱۶. ــــــــــــــــــــــ، (بی‌تا)، حاشیه شرح التجرید الجدید، شماره نسخه: ۱۱۸، مشهد: کتابخانه آستان قدس رضوی.
۱۷. روضاتی، محمد، (۱۳۸۲)، «نقد نظریه ملاصدرا درباره‌ی معقول ثانی فلسفی»، مقالات و بررسی‌ها، شماره۷۴، صص۱۶۱-۱۶۸.
۱۸. سبزواری، هادی، (۱۳۶۰)، التعلیقات علی الشواهد الربوبیه، تصحیح و تعلیق: سید جلال‌الدین آشتیانی، مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
۱۹. ـــــــــــــ، (۱۳۷۲)، شرح المنظومه، تصحیح و تعلیق حسن حسن‌زاده آملی، تهران: نشر ناب.
۲۰. سهروردی، شهاب الدین، (۱۳۷۳)، حکمه الاشراق، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
۲۱. ــــــــــــــــــــ، (۱۳۷۵)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه: هانرى کربن و سید حسین نصر و نجفقلى حبیبى‌، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
۲۲. شیروانی، علی، (۱۳۹۳)، ترجمه و شرح بدایه الحکمه، قم: انتشارات دار الفکر.
۲۳. صدرالدین شیرازی، محمد‌بن‌ابراهیم، (بی‌تا)، الحاشیه علی الهیات الشفاء، قم: انتشارات بیدار.
۲۴. ــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۹۸۱)، الحکمه المتعالیه فى الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت: دار احیاء التراث.
۲۵. ــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۷)، سه رساله فلسفی، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
۲۶. ــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۶۰)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
۲۷. ــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۵۴)، المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
۲۸. ــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۶۳)، المشاعر، تهران: کتابخانه طهوری.
۲۹. طباطبائی، سید محمدحسین، (۱۴۲۸)، بدایه الحکمه، تصحیح و تعلیق عباس علی زارعی سبزواری، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
۳۰. ـــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۵)، نهایه الحکمه، تصحیح و تعلیق غلامرضا فیاضی، قم: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
۳۱. طوسی، خواجه نصیرالدین، (۱۴۰۷)، تجرید الاعتقاد، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
۳۲. ــــــــــــــــــــــ، (۱۳۷۵)، شرح الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغه.
۳۳. فارابی، ابونصر، (۱۴۱۳)، الاعمال الفلسفیه، بیروت: دارالمناهل.
۳۴. ــــــــــــ، (۱۹۹۵)، آراء اهل المدینه الفاضله و مضاداتها، بیروت: مکتبه الهلال.
۳۵. ــــــــــــ، (۱۹۸۶)، کتاب الحروف، بیروت: دار المشرق.
۳۶. ــــــــــــ، (۱۴۰۸)، المنطقیات، قم: مکتبه آیت‌الله المرعشی.
۳۷. قوشچی، علی‌بن‌محمد، (۱۳۹۳)، شرح تجرید العقائد، تصحیح و تحقیق محمدحسین زارعی رضایی، قم: انتشارات رائد.
۳۸. ـــــــــــــــــــ، (بی‌تا)، شرح تجرید العقائد، نسخه‌ی خطی، چاپ افست.
۳۹. کاکایی، قاسم، (۱۳۸۷)، غیاث‌الدین منصور دشتکی و فلسفه‌ی عرفان؛ منازل السائرین و مقامات العارفین، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
۴۰. مصباح یزدی، محمدتقی، (۱۳۷۸)، آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
۴۱. مطهری، مرتضی، (بی‌تا)، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، قم: انتشارات صدرا.
۴۲. ولایتی، علی‌اکبر، (۱۳۹۳)، آفرینندگان فرهنگ و تمدن اسلام و بوم ایران؛ ۸۳ (صدرالدین دشتکی شیرازی)، تهران: نشر امیرکبیر.