انسان‌شناسی رمزی در داستان‌های عرفانی شیخ اشراق

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه الهیات دانشگاه رازی

2 گروه الهیات، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

شناخت انسان ودرکحقیقتاو از موضوعات مهم نظام حکمت اشراقی محسوب می‌شود و به‌همین‌دلیل سهروردی آثارش و ازجمله داستان‌های رمزی‌اش را عمدتاً زمینه‌ای برای فهم حقیقت و جایگاه انسان و راه رسیدن وی به کمال حقیقی‌ قرار داده است. به عقیده‌ی وی، نفس نوری از انوار الهی و جوهری مجرد و روحانی، هم‌هویت با انوار قاهره و دارای ماهیتی یکسان با نورالأنوار است که در جهان ظلمانی ماده و زندان تن گرفتار شده است. هدف حکمت، چه در قالب نظام فلسفی و چه به‌صورت داستان یا هر شکل دیگری باید نجات نفس و کمال آن باشد. گرچه رمزهای به‌کاررفته در داستان‌های رمزی-عرفانی‌ شیخ اشراق را می‌توان در سه دسته‌ی کلی جهان‌شناسی، انسان‌شناسی و خداشناسی گنجاند، لیکن حجم اصلی رمزها و محوریت محتوا مربوط به انسان‌شناسی است. بخشی از رمزها هرچند به‌لحاظ شکلی با نظام فلسفه‌ی مشائی سازگارترند، اما معنا و مقصودی که نهایتاً القا می‌کنند، اشراقی است. محتوای بخش دیگری از رمزها حتی با اصول فلسفی حکمه الاشراق نیز ظاهراً سازگاری ندارند. به نظر می‌رسد که پیش‌تازی روح مکاشفه‌گر و تخیل رمزپرداز شیخ اشراق نسبت به عقل نظام‌سازش، باعث شده است تا گاهی داستان‌های رمزی، از آثار فلسفی‌اش اشراقی‌تر باشند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


 
1. آریان‌پور، منوچهر، (1385)، فرهنگ پیشرو انگلیسی- فارسی، تهران: نشر الکترونیکی و اطلاع‌رسانی جهان رایانه.
 
2. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1390)، شعاع اندیشه و شهود در فلسفه‌ی سهروردی، تهران: انتشارات حکمت.
3. الیاده، میرچا، (1381)، رمز در اندیشه‌ی میرچا الیاده، گردآوری و ترجمه جلال ستاری، تهران: نشر مرکز.
 
4. پورنامداریان، تقی، (1368)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
 
5. ـــــــــــ، (1392)، عقل سرخ ( شرح و تأویل داستان‌های رمزی سهروردی)، چاپ سوم، تهران: انتشارات سخن.
 
6. زرین‌کوب، عبدالحسین، (1392)، ارزش میراث صوفیه، تهران: امیرکبیر.
 
7. سروش، عبدالکریم، (1378)، فربه‌تر از ایدوئولوژی، تهران: موسسه فرهنگی صراط.
 
8. سهروردی، شهاب‌الدین، (1380)، مجموعه مصنفات، 2ج، تصحیح و مقدمه هانری کربن، چاپ سوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
 
9. ــــــــــــ، (1373)، مجموعه مصنفات(مجموعه آثار فارسی شیخ اشراق)، ج 3، به تصحیح و تحشیه و مقدمه سیدحسین نصر، مقدمه و تجزیه و تحلیل فارنسوی هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
 
10. شایگان، داریوش، (1371)، هانری کربن، آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمه باقر پرهام، تهران: انتشارات آگاه.
 
11. شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه، تهران: نشر سخن.
 
12. شمیسا، سیروس، (1371)، بیان، چاپ دوم، تهران: فردوس.
 
13. علیزمانی، امیرعباس، (1381)، خدا، زبان و معنا، قم: نشر آیت عشق.
 
14. کربن، هانری، (1382)، روابط حکمت اشراق و ایران باستان، ترجمه ع. روح‌بخشان، تهران: انتشارات آموزگار خرد.
 
15. ـــــــــــ، (1384)، تخیل خلاق در عرفان ابن‌عربی، ترجمه انشاالله رحمتی، تهران: نشر جامی.
 
16. ـــــــــــ، (1387)، انسان نورانی در تصوف ایرانی، ترجمه فرامرز جواهری‌نیا، تهران: انتشارات آموزگار خرد.
 
17. ــــــــــــ، (1393)، اسلام ایرانی، ج2، ترجمه انشاالله رحمتی، تهران: نشر سوفیا.
 
18. مطهری، مرتضی، (بی تا)، علل گرایش به مادیگری، تهران: انتشارات صدرا.
 
19. نصر، سیدحسین، (1377)، نظر متفکران اسلامی درباره‌ی طبیعت، تهران: خوارزمی.
 
20. یزدان‌پناه، سیدیدالله، (1391)، گزارش شرح و بحثی دستگاه فلسفی سهروردی، ج2 ، تهران: سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
 
21. یثربی، سید یحیی، (1370)، فلسفه‌ عرفان، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.