تحلیل فلسفی معنای مرگ ارادی از دیدگاه ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تهران

2 استادیار دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

3 دانشجوی دکتری دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

چکیده

مسأله‌ی محوری مقاله‌ی حاضر، معنا و ماهیت مرگ ارادی از دیدگاه ملاصدراست. ازنظر ملاصدرا مرگ ارادی به معنای دست‌کشیدن نفس از به‌کاربردن حواس‌ ظاهری است. او معتقد است ادراک حسی صلاحیت ادراک امور آخرت را ندارد؛ لذا انسان قبل از مرگ طبیعی قادر است با استفاده از حواس باطنی به امور آخرت آگاهی پیدا کند. در میان ادراکات باطنی، ادراک خیالی در فلسفه‌ی ملاصدرا اهمیت فراوانی دارد و به اثبات عالم آخرت و عالم برزخ منجر می‌شود. در مرگ ارادی ادراک خیالی قادر است فارغ از تعلقات دنیوی و مزاحمت‌های ادراک حسی، با تأثر از صورت‌های عقلی، به صورتگری پرداخته، حقایق جهان ملکوت و عالم غیب را تمثل ‌دهد. این مهم در اثر تعالی وجودی نفس و تبدل نشئه‌ی دنیوی انسان به نشئه‌ی اخروی و ارتقای مرتبه‌ی ادراکی صورت می‌گیرد. ملاصدرا مرگ ارادی را به گونه‌های مختلف تقسیم می‌کند که در این جستار سعی شده با تأکید بر نگرش وجودی ملاصدرا، کثرت نوعی انسان، و عقل عملی، گونه‌های مرگ ارادی تحلیل فلسفی شود. تحلیل فلسفی مرگ ارادی، براساس سه‌گانه‌ی یادشده، در پژوهش دیگری سابقه نداشته است.

کلیدواژه‌ها


۱. آشتیانی، سید جلال‌الدین، (۱۳۸۰)، شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم، چاپ پنجم، قم: بوستان کتاب.
۲. آملی سیدحیدر، (۱۳۶۸)، جامع الأسرار و منبع الانوار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
۳. _________، (۱۳۸۲)، انوار الحقیقه و أطوار الطریقه و أسرار الشریعه، تصحیح سید محسن موسوی، قم: نور علی نور.
۴. ابراهیمیان، سیدحسین، (۱۳۷۸)، معرفت‌شناسی از دیدگاه برخی فلاسفه اسلامی و غربی، قم: انتشارات حوزه علمیه.
۵. ابن‌عربی، محی‌الدین، (۱۹۹۴)، الفتوحات المکیه، تحقیق و تصحیح عثمان یحیی، چاپ دوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
۶. ____________، (۱۹۴۶)، فصوص الحکم، قاهره: دار احیاء الکتب العربیه.
۷. ابن‌سینا، شیخ الرئیس، (۱۳۸۱)، الاشارات و التنبیهات، التحقیق مجتبی الزارعی، قم: بوستان کتاب.
۸. ____________ ، (۱۴۰۰)، رسائل، قم: انتشارات بیدار.
۹. اکبریان، رضا (۱۳۸۰)، «فلسفه عملی در حکمت متعالیه»، خردنامه صدرا، ش. ۲۶، صص: ۴۴-۵۴.
۱۰. حسن‌زاده آملی، حسن، (۱۳۸۷)، دروس شرح اشارات و تنبیهات ابن‌سینا، نمط نهم «مقامات عارفین»، قم: آیت اشراق.
۱۱. ____________ ، (۱۳۸۸)، عیون مسائل نفس و شرح آن، ترجمه‌ی محمدحسین نائیجی، قم: انتشارات قائم آل‌محمد.
۱۲. ____________ ، (۱۳۷۸)، ممدالهمم در شرح فصوص الحکم، تهران: وزارت ارشاد.
۱۳. سلیمانی، فاطمه، (۱۳۸۹)، «نقش تهذیب نفس در کسب معرفت از نگاه ملاصدرا»، خردنامه صدرا، شماره ۶۱، صص: ۶۵ـ۸۰.
۱۴. سهروردی شهاب‌الدین، (۱۳۷۵)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
۱۵. شیروانی، علی، (۱۳۸۱)، «چیستی و انواع تجربه‌ی عرفانی از نگاه ابن‌عربی»، قبسات، شماره ۲۶، صص: ۶۶-۸۰.
۱۶. قیصری، داود، (۱۳۷۵)، شرح فصوص الحکم، تحقیق سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
۱۷. گرجیان، محمدمهدی و اسماعیلی، معصومه، (۱۳۹۵)، «منازل وجودی انسان در حرکت استکمالی عقل از منظر ملاصدرا»، پژوهش‌های هستی‌شناختی، سال پنجم، شماره ۹، صص: ۳۵-۴۹.
۱۸. محمدپور، محمد؛ بازرگان، نوید؛ ماحوزی، امیرحسین، (۱۳۹۴)، «تولد آسمانی با مرگ نفسانی
(مرگ اختیاری)، به روایت مثنوی معنوی»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، شماره ۳۹، صص: ۲۶۳ـ۳۰۱.
۱۹. مفتونی، نادیا، (۱۳۹۶)، «فلسفه به‌مثابه مشی زندگی نزد شیخ اشراق»، پژوهشنامه اخلاق، سال دهم، شماره ۳۷، صص: ۴۳ـ۶۰.
۲۰. _______؛ نوری، محمود، (۱۳۹۳)، «حرکت استکمالی انسان نزد شیخ اشراق»، پژوهشنامه اخلاق، سال هفتم، شماره ۲۵، صص: ۱۳۳ـ۱۵۰).
۲۱. ملاصدرا، (۱۳۶۰)، اسرارالآیات، تصحیح محمد خواجوی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
۲۲. _____، (بی‌تا)، الحاشیه علی الهیات الشفاء، قم: انتشارات بیدار.
۲۳. _____، (۱۹۸۱)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، بیروت: دار احیاء التراث.
۲۴. _____، (۱۳۶۰)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی، مشهد: مرکز الجامعی للنشر.
۲۵. _____، (۱۳۶۱)، العرشیه، تهران: انتشارات مولی.
۲۶. _____، (۱۳۵۴)، المبدأ و المعاد، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
۲۷. ____، (بی‌تا)، ایقاظ النائمین، مقدمه و تصحیح محسن مؤیدی، تهران: انجمن حکمت فلسفه ایران.
۲۸. ____، (۱۳۶۶)، تفسیر القرآن الکریم، ج ۱ـ۷، تحقیق محمد خواجوی، قم: انتشارات بیدار.
۲۹. ____، (۱۳۸۱)، رساله سه اصل، تصحیح و تحقیق و مقدمه سید حسین نصر، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
۳۰. _____، (۱۳۸۱)، کسر الاصنام الجاهلیه، مقدمه و تصحیح و تعلیق دکتر جهانگیری، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
۳۱. _____، (۱۳۶۶)، مفاتیح الغیب، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
۳۲. میبدی، ابوالفضل رشیدالدین، (۱۳۷۱)، کشف الأسرار و عده الأبرار، به کوشش علی‌اصغر حکمت، چاپ پنجم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
۳۳. میری (حسینی)، سید محسن، (۱۳۸۹)، «تأثیر ویژگی‌های روانی انسان در شکل‌گیری باور از منظر قرآن کریم با تأکید بر خودبرتربینی»، حکمت إسرا، دوره ۲، شماره۴، صص: ۶۵ـ۸۰.
۳۴. نسفی، عزیزالدین، (۱۳۸۸)، انسان کامل، با تصحیح و مقدمه ماریژان موله، ترجمه و مقدمه از ضیاءالدین دهشیری، تهران: انتشارات طهوری.
۳۵. یزدانی، نجف؛ سعیدی‌مهر، محمد؛ ذهبی، سیدعباس، (۱۳۹۲)، «رابطه‌ی عواطف و معرفت از منظر ملاصدرا»، جستارهای فلسفی، دوره ۹، شماره۲۳، صص: ۲۷ـ۵۲.