بررسی عوامل مؤثر در حصول غایت سلوک عرفانی با رویکردی بر آرای امام خمینی(ره)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار مؤسسه حکمت و فلسفه ایران

2 دانشجوی دکتری پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی

چکیده

از میان انسان‌ها آنان که به مقصود حیات و آفرینش خویش با تأمل اندیشیده و بدان پی برده‌اند، اندک‌اند و از آن اندک‌تر، آنانی هستند که پس از درک مقصود هستی، عزم خود را برای تحقق آن جزم کرده و راه را تا نهایت پیموده‌اند. اما هر آن کس که پای در مسیر مقصود و تعالی خویش می‌نهد، باید بداند که راهی هموار و مقصدی زودیاب پیش روی وی نیست؛ گذشته از فراز و نشیب‌های فراوان این مسیر، جوانب و عوامل متعددی در این راه دخیل‌اند که آشنایی و رعایت آن‌ها بر وی لازم است. ازآنجا‌که حصول غایت عرفان برای سالک، منوط به رعایت تمامی این جوانب است، مقاله‌ی حاضر سعی دارد تا وجوه مختلفی را برشمارد که در جریان سلوک مؤثرند و سالک برای وصول به غایتش، بدان‌ها نیازمند است. این عوامل را تحت عنوان چند مؤلفه‌ی کلی می‌توان جمع‌بندی کرد: 1. وظایف علمی و معرفتی سالک؛ 2. وظایف عملی سالک؛ 3. استاد و راهنمای طریقت. علاوه‌بر این، چون مؤلفه‌ی وظایف عملی، خود گستره‌ی وسیعی از اعمال را دربر‌می‌گیرد، می‌توان آن را ذیل سه عنوان معرفی نمود: اول اعمال عبادی و آداب شرعی، دوم کارهای مربوط به تربیت اخلاقی نفس، سوم اعمالی که به منظور ریاضت نفس لازم است. این مقاله به تبیین این عوامل و مؤلفه‌ها پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


 
۱. قرآن کریم.
2. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، (بی‌تا)، الاشارات و التنبیهات، بی‌جا: نشر البلاغه.
3. ابن‌عربی، محی‌الدین، (بی‌تا)، الفتوحات المکیه، 4جلدی، بیروت: دارصادر .
4. احمدپور، مهدی، (1385)، کتاب‌شناخت اخلاق اسلامی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
5. اکبریان، رضا، (1378)، اخلاق و عرفان، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
6. انصاری، خواجه عبدالله، (1390)، صد میدان، تصحیح محمود نجفی، قم: آیت اشراق.
7. تمیمی آمدی، عبدالواحد، (1373)، غررالحکم و دررالکلم، شرح جمال‏الدین محمد خوانساری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
8. جوادی آملی، عبدالله، (1377)، تفسیر موضوعی قرآن کریم(مراحل اخلاق در قرآن)، ج10 و 11، قم: اسراء.
9. حسینی تهرانی، سید محمدحسین، (1423)، روح مجرد، مشهد: نشر علامه طباطبائی.
10. خمینی، روح‌الله، (بی‌تا)، آداب الصلوه، تهران: دفتر تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
11. --------، (بی‌تا)، تفسیر سوره‌ی حمد، تهران: دفتر تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
12. --------، (بی‌تا)، تقریرات فلسفه، به تقریر سید عبدالغنی اردبیلی، ج 2و3، تهران: دفتر تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
13. --------،(بی تا)، جهاد اکبر، تهران: دفتر تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
14. --------، (بی‌تا)، سر الصلوه، تهران: دفتر تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
15. --------، (بی‌تا)، شرح چهل حدیث، تهران: دفتر تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
16. --------، (بی‌تا)، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران: دفتر تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) .
17. --------، (بی‌تا)، صحیفه‌ی امام، ج 2 و 8 و14 و 15 و 18، تهران: دفتر تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) .
18. رازی، نجم‌الدین، (1379)، مرصادالعباد، به اهتمام محمد‌امین‌ ریاحی، تهران: انتشارات‌ علمی‌ و فرهنگی.
19. رحیمی، علیرضا، (1385)، «اندیشه‌های فارابی در تربیت»، مجله‌ی رشد آموزش معارف اسلامی، ش 62.
20. رودگر، محمدجواد، (1387)، مراحل عرفان، قم: دفتر نشر معارف.
21. زرین‌کوب، عبدالحسین، (1368)، سر نی، ج2، تهران: انتشارات علمی.
22. سجادی، جعفر، (1379)، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد.
23. سراج، ابونصر، (1381)، اللمع فی التصوف، ترجمه‌ی مهدی محبتی، تهران: اساطیر.
24. سلیمانی، فاطمه، (1389)، «نقش تهذیب نفس در کسب معرفت از نگاه ملاصدرا»، خردنامه‌ی صدرا، ش 61.
25. صدرالمتألهین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم، (1368)، الحکمه المتعالیه فی‌ الأسفار‌ العقلیه‌ الأربعه، ج 3و 7 و 9، قم: مکتبه المصطفوی.
26. ـــــــــــــــــــــــــــــــ، (1366)، شرح اصول کافی، تصحیح محمد خواجوی، ج1، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
27. ـــــــــــــــــــــــــــــــ، (1382)، الشواهد الربـوبیه، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، چاپ سوم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
28. ـــــــــــــــــــــــــــــــ، (1386)، مفاتیح الغیب، به تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، به اشراف سید محمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
29. ـــــــــــــــــــــــــــــــ، (بی‌تا)، کسر اصنام الجاهلیه، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
30. ــــــــــــــــــــــــــــــــ، (1354)، المبدأ و المعاد، با تصحیح و مقدمه‌ی سیدجلال آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
31. عطار، شیخ فریدالدین، (1387)، تذکره الاولیاء،  مقدمه محمد قزوینی و تصحیح احمد آرام، تهران: گنجینه.
32. غزالی، ابو حامدمحمد، (بی تا)، احیاء علوم الدین، ج8، لبنان: دارالکتب العربی.
33. فرغانی، سعید‌الدیـن سعید،‌ (1379)، مشارق الدراری (شرح تائیه ابن‌فارض)، قم: بوستان کتاب.
34. فضلی، علی، (1389)، علم سلوک، قم: دفتر نشر معارف.
35. کاشانی، عبدالرزاق، (1413)، اصـطلاحات الصـوفیه، تحقیق و تقدیم عبدالعال شاهین، مصر: دارالمنار.
36. کبری، نجم‌الدین، (1388)، نسیم جمال و دیباچه‌ی جلال(فوایح الجمال و فواتح الجلال)، تصحیح فریتس مایر، ترجمه و توضیح قاسم انصاری، تهران: طهوری.
37. کلابادی، ابوبکر محمد، (1363)، التعرف المذهب التصوف، تهران: اساطیر.
38. لاهیجی، عبدالرزاق، (1371)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، تصحیح کیوان سمیعی، تهران: سعدی.
39. محمد بن منور، (1367)، اسرار التوحید، مقدمه، تصحیح و تعلیقات دکتر محمدرضا شفیعی، ج2، تهران: آگاه.
40. محمدی ری‌شهری، محمد، (1375)، میزان‌ الحکمه، ج 5، قم: دار‌ الحدیث.
41. مطهری، مرتضی، (1374)، مجموعه‌ آثار شهید مطهری، ج 7 و 23 و 27، تهران: صدرا.
42. مکی، ابوطالب، (1417)، قوت القلوب، ج1، بیروت: دارالکتب العلمیه.
43. مولوی، جلال‌الدین محمد، (1378)، مثنوی معنوی، به اهتمام رینولد نیکلسون، تهران: ثالث.
44. نصر، سیدحسین، (1384)، «عرفان نظری و تصوف علمی و اهمیت آن در دوران کنونی»، ترجمه‌ی انشاءالله رحمتی، اطلاعات حکمت و معرفت، ش1، صص: ۱۱- ۲۰.
45. وکیلی، محمدحسین، (1390)، «شاخصه‌های مکتب عرفانی نجف»، حکمت عرفانی، ش1، صص: ۲۵- ۴۲.
46. همدانی، عین‌القضات، (1377)، تمهیدات، مقدمه و تصحیح عفیف عسیران، تهران: منوچهری.
47. یوسف‌پور، محمدکاظم، (1380)، نقد صوفی، تهران: روزنه.