بررسی ملاک‌های صحت و سقم مکاشفات از منظر دو مکتب ابن‌عربی و صدرالمتألهین

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه پبام نور

2 عضو هیئت علمی دانشگاه

چکیده

انسان می‌تواند با پرورش و هدایت قوای ظاهری و باطنی خویش با عوالم هستی ارتباط حضوری برقرار کند و به مکاشفه حقایق آن عوالم بپردازد. اما گاهی تأثیر نامناسب قوای انسانی بر یکدیگر از یک سو و دخالت شیطان و هواهای نفسانی از سوی دیگر این امکان را به‌وجود می آورد که سالک از مسیر حق منحرف می‌گردد و امور ذهنی و خیالی را حقیقت بپندارد. البته در حضور و شهود خطا راه ندارد، اما اگر عارف از شهود خارج شود و بخواهد در مقام علم حصولی به تبیین، بازبینی و بازگویی علم حضوری خود بپرداز امکان انحراف و اشتباه برای عارف وجود دارد. بنابراین پرسش این است که آیا بر اساس دو مکتب ابن‌عربی و حکمت متعالیه برای اهل کشف معیاری وجود دارد تا بتواند به سنجش اعتبار مشاهدات خویش بپردازد؟ به‌نظر می‌رسد در این دو مکتب معیارهای مطمئنی برای ارزیابی مشاهدات عرفانی پیشنهاد شده است.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. آملی، سید حیدر، (1372)، تفسیر المحیط الاعظم و البحر الخضم فی تأویل کتاب الله العزیز، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
3. ــــــــــــــــــ، (1368)، جامع الاسرار و منبع الانوار، انتشارات علمی و فرهنگی وزارت فرهنگ و آموزش عالی. 
4. ابن سینا، حسین ابن عبدالله، (1375) الف، الاشارات و التنبیهات مع الشرح لنصیر الدین طوسی، المجلد الثانی و الثالث، قم: نشرالبلاغه.
5. ابن‌عربی، محی‌الدین، (1379)، حجاب هستی، ترجمه‌ی گل بابا سعیدی، تهران: شفیعی.
6. ـــــــــــــــــــــ، (بی‌تا)، رسائل، بیروت: داراحیاء الترالث العربی.
7. ـــــــــــــــــــــ، (1366)، شرح فصوص الحکم، خواجه محمد پارسا، با تصحیح دکتر جلیل مسگرنژاد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
8. ـــــــــــــــــــــ، (1911م - 1405ق)، الفتوحات المکیه، (4 مجلد)، المجلد الثانی و الثالث، قاهره: دار الصادر.
9. ـــــــــــــــــــــ، (1370)، الفصوص الحکم، تهران: الزهراء.
11. استیس، والترترنس، (1384)، عرفان و فلسفه، ترجمه بهاءالدین خرمشاهى، ‌چاپ ششم، تهران: انتشارات سروش.
12. الترکه، صائن الدین علی بن محمد بن محمد، (1424ه، 2003م)، تمهید القواعد، تقدیم، تصحیح و تعلیق الشیخ حسن الرمضانی الخراسانی، چاپ اول، بیروت: مؤسسه ام القری للتحقیق و النشر.
13. ــــــــــــــــــــــ، (1360)، تمهید القواعد، حواشی محمد‌رضا قمشه‌ای و آقا میرزا محمود قمی، مقدمه و تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
14. جامی، نور الدین عبد الرحمن، (1370)، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، چاپ دوم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
15. ـــــــــــــــــــــــــــــــ، (1385)، کلیات دیوان جامی، مقدمه از فرشید اقبال، تهران: انتشارات اقبال.
16. جرجانی، میر سید شریف، (1321)، رساله الوجود، تصحیح نصرالله تقوی، تهران: چاپ قدیمی رنگین.
17. حسن‌زاده آملی، حسن، (1378)، ممد الهمم فی شرح فصوص الحکم، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
18. ــــــــــــــــــــــــ، (1371)، عیون مسائل النفس، تهران: انتشارات امیرکبیر.
19. سهروردی، شهاب الدین، (1372)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه هانری کربن جلد 1 و2، چاپ دوم، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
20. صدرالمتألهین (شیرازی)، محمد بن ابراهیم، (1363)، تفسیر القرآن، جلد 5، قم: بیدار.
21. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (1981م)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، (9جلدی) ج 2 و 3 و 6 و 7 و 8 و 9، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
22. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (1363)، تفسیرالقرآن، جلد 5، قم: انتشارات بیدار.
23. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (1367)، شرح اصول کافی، شرح و تصحیح محمد خواجوی، ج2، چاپ اول، تهران: موسسه مطالعات  و تحقیقات فرهنگی.
24. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (1363) ب، مفاتیح الغیب، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
25. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (1363)، کتاب المشاعر، به اهتمام هانری کربن، تهران: کتابخانه طهوری.
26. عفیفی، ابولعلاء، (1380)، تعلیقه بر فصوص الحکم، ترجمه نصرالله حکمت، تهران: انتشارات الهام.
27. غزالی، ابوحامد محمد، (1376)، المنقذ من الضلال و الموصل الی ذی العزه و الجلال، حققه و قدمه الکتور جمیل صلیبا، چاپ پنجم، سوریه: مطبعه الجامعه السوریه. 
28. فرغانی، سعید الدین، (1379)، مشارق الدراری، شرح تائیه ابن فارض، مقدمه و تعلیقات استاد سید جلال‌الدین آشتیانی، چاپ دوم، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
29. قمشه‌ای، آقامحمد‌رضا، (1378)، مجموعه آثار حکیم صهبا، تصحیح و تحقیق حامد ناجی اصفهانی و خلیل بهرامی قصر جمی، چاپ اول، اصفهان: کانون پژوهش.
30. قونوی، صدرالدین محمد، (1371)، کلید اسرار فصوص الحکم قونوی (ترجمه فکوک)، مترجم محمد خواجوی، چاپ اول، تهران: انتشارات مولی.
31. قیصری رومی، داوود بن محمود، (1375)، شرح فصوص الحکم با مقدمه قیصری، به کوشش سید جلال‌الدین آشتیانی، چاپ اول، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
32. کاشانى، عبدالرزاق، (1381)، اصطلاحات الصوفیة، تصحیح و تعلیق مجید هادی‌زاده، چاپ اول، تهران: انتشارات حکمت.
33. کربن، هانری، (1377)، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبائی، تهران.
34. ــــــــــــ، (1361)، مجموعه «ملاصدرا» کربن و دیگران، ترجمه ذبیح الله منصوری، مقاله جایگاه قطب و امام در عرفان انتشارات جاویدان.
35. لاهیجی، ملا عبد الرزاق، (1378)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، تصحیح و تعلیقات محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، چاپ سوم، تهران: انتشارات زوّار.
36. مجلسی، علامه محمد باقر، (1404ق)، بحارالانوار، جلد 7، بیروت: مؤسسه الوفا.
37. فناری، محمد بن حمزه، (بی‌تا)، مصباح الانس (فی شرح مفتاح الغیب)، مؤسسه التاریخ العربی.
38. مظفر، الشیخ محمد رضا، (بی‌تا)، اصول الفقه، چاپ پنجم، قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
39. همدانی، عین القضاه، (1381)، زبده الحقایق، به کوشش عفیف عسیرانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.