آزمایش فکری گالیله درباره‌ی اصل لختی و موضع علامه طباطبایی و شهید مطهری در باب آن

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری فلسفه‌ی متعالیه، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در این مقاله، به بررسی دیدگاه دو فیلسوف مسلمان درباره‌ی میزان اعتبار آزمایش‌ فکری گالیله (۱۵۶۴ - ۱۶۴۲م) برای اثبات قانون لختی پرداخته‌ایم. علامه طباطبایی (۱۲۸۱ - ۱۳۶۰ش) و شهید مطهری (۱۲۹۸ - ۱۳۵۸ش) مستقیماً به رد آزمایش فکری گالیله نپرداخته‌اند، بلکه اگر چنین می‌نماید که با این آزمایش فکری سر ناسازگاری دارند، صرفاً به این دلیل است که ادعای خدشه‌ناپذیری این آزمایش فکری و هم‌ارزش‌دانستن آن با آزمایش واقعی را تضعیف کنند و در گام بعدی نیز این گزاره را بی‌وجه کنند که نتیجه‌ی این آزمایش فکری (یعنی قانون لختی) بتواند اصلی فلسفی را به زیر بکشد و آن را نقض کند.
رویکرد این دو متفکر به آزمایش‌ فکری خاصی (یعنی آزمایش فکریِ اثبات‌کننده‌ی قانون لختی) را می‌شود دیدگاهی اجمالی درباره‌ی طرز تلقی از اصل روش آزمایش‌های فکری، در فضای فکری فلسفه‌ی اسلامی معاصر دانست. در دیدگاه این دو متفکر، آزمایش فکری شأن اثبات مطلبی را دارد، اما نه به‌اندازه‌ی آزمایش در فضای آزمایشگاهی، آزمایش فکری حدسی و نظری است، نه به‌دست‌آمده از اصول تجربی و عملی.

کلیدواژه‌ها


۱. انیشتین، آلبرت؛ اینفلد، لئوپولد، (۱۳۶۱)، تکامل فیزیک، ترجمه‌ی احمد آرام، تهران: خوارزمی.
۲. باترفیلد، هربرت، (۱۳۷۹)، مبانی علوم نوین، مترجم یحیی نقاش صبح، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
۳. حسینی، سیدعلی، (۱۳۹۵)، آزمایش‌های فکری در آثار ابن‌سینا و تحلیل آن، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه قم.
۴. حشمت‌پور، محمدحسین، «درس طبیعیات شفا»، ۲۰/۱/۹۲، در:
http://www.eshia.ir/feqh/archive/text/heshmatpour/shavareq/91/911208
۵. فرشاد، مهدی، (۱۳۶۳)، طبیعیات ارسطو، تهران: ام‍ی‍رک‍ب‍ی‍ر.
۶. فروغی، محمدعلی، (۱۳۶۱)،  ترجمه فن سماع طبیعی، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
۷. طباطبایی، سید محمد‌حسین، (۱۳۹۰)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، پاورقی از مرتضی مطهری، تهران: صدرا.
۸. مصباح‌یزدى، محمدتقی، (۱۳۹۱)، آموزش فلسفه، ج۲، قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى.
۹. ــــــــــــــــــــــ، (۱۳۹۲)، رابطه علم و دین، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
۱۰. مطهری، مرتضی، (۱۳۸۹)، آشنایی با قرآن (۲)، تهران: صدرا.
۱۱. ـــــــــــــــ،  (۱۳۸۹)، توحید، تهران: صدرا.
12. Adamson, Peter, (2016), Philosophy in the Islamic World, Oxford. United Kingdom: Oxford University Press.
13. Bell, J. A., (1994), Reconstructing prehistory: scientific method in archaeology, Philadelphia, Temple University Press.
14. Borzeszkowski, H.-H.-v., & Wahsner, R., (2002), “Mach's principle and the dualism of space-time and matter”, In: M. Sachs, & A. R. Roy (Eds.), Mach's Principle and the Origin of Inertia (pp. 73-88), Montreal, Apeiron.
15. Cappelen, Herman; Gendler, Tamar; Hawthorne, John, (Eds) (2016), The Oxford Handbook of Philosophical Methodology, Oxford, United Kingdom: Oxford University Press.
16. Gendler, Tamar Szabó, (2010), Intuition, Imagination and Philosophical Methodology, Oxford: Oxford University Press.
17. Gustavsson, Bengt, (2007), The Principles of Knowledge Creation: Research Methods in the Social Sciences, Edward Elgar Publishing.
18. Häggqvist, Sören, (1996), Thought Experiments in Philosophy, Stockholm: Almqvist & Wiksell International.
19. Ierodiakonou, Katerina; Roux, Sophie, (Eds), (2011), Thought Experiments in Methodological and Historical Contexts, Leiden, E. J. Brill.
20. Kukkonen, Taneli, (2014), “Ibn Sīnā and the Early History of Thought Experiments”, Journal of the History of Philosophy, Volume 52. Number 3. July, pp. 433-459.
21. McGinnis, Jon, (2007), “Avoiding the Void: Avicenna on the Impossibility of Circular Motion in a Void,” in P. Adamson (ed.), Classical Arabic Philosophy: Sources and Reception, London – Turin: The Warburg Institute – Nino Aragno Editore, 74–89.
22. Matthews, Michael R.(Ed), (2014), "International Handbook of Research in History", Philosophy and Science Teaching, ]S.l.], Springer.
23. Mclaughlin, Thomas J., (2008), "Nature and Inertia”, The Review of Metaphysics, Vol. 62, No. 2 (Dec.), pp. 251-284.
24. Sachs, Mendel, (2007), Concepts of modern physics: the Haifa lectures, London, Imperial College Press; Singapore: Distributed by World Scientific.
25. Spears, Jacqueline D.; Zollman, Dean, (1985), Fascination of Physics, Benjamin/Cummings Publishing Co.
26. Woodward, James F.; Mahood, Thomas, (1999), "What is the Cause of Inertia?”, Foundations of Physics, June, Volume29, Issue6, pp:899–930.