بررسی رئالیسم ماهوی بر پایه‌ی قضایای حقیقیّه از منظر شهید مطهری

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

 استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه شیراز

چکیده

مسأله‌ی توجیه صدق ادراکات بشر و اثبات واقع‌نمایی شناخت، که از آن به ارزش شناخت تعبیر می‌شود، از اساسی‌ترین و درعین‌حال پیچیده‌ترین مسائل مربوط به ادراکات است. شهید مطهری با آن‌که همه‌ی ادلّه‌ی وجود ذهنی را اثبات کننده‌ی ادّعای حکمای مسلمان مبنی بر حصول صورت و عین ماهیّت معلوم در ذهن نمی‌داند، معتقد است که «حکم ایجابی بر معدومات» به‌منزله‌ی یکی از دلایل اثبات این ادّعا، اگر بر مبنای قضایای حقیقیّه به صورتی که خواجه نصیرالدّین در کتاب تجرید الاعتقاد مطرح کرده است، مطرح شود، نه تنها برای ردّ نظریه‌ی اضافه، بلکه برای اثبات ادّعای حکما نیز کافی خواهد بود. در این نوشتار، این ادّعا بر پایه‌ی تفسیری از قضایای حقیقیّه، که درست‌تر و مقبول‌تر به نظر می‌رسد، نقد و بررسی شده و همچنین کفایت این دلیل به دلیل صعوبت و یا غیر‌ممکن بودنِ دستیابی به ذاتیّات و عین ماهیّات اشیا، مداقّه و نقد شده است. نتیجه‌ی چنین کوششی از سوی شهید مطهری و حکمای مسلمان درباره‌ی توجیه صدق، تنها رسیدن به رئالیسمی است که از آن به رئالیسم مفهومی- حکایی یاد می‌شود، نه رئالیسم ماهوی، که شهید مطهری آن را تنها راهِ واقع‌بینیِ شناخت و کشف واقع می‌داند.

کلیدواژه‌ها


1. ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1366)، رساله‌ی الحدود یا تعریفات، ترجمه‌ی فولادوند، چاپ دوم، محمّد مهدی، تهران: انتشارات سروش.
2. ـــــــــــــــــــ، (1403)، الاشارات و التنبیهات، ج: 3، الطبع الثانی، تهران: دفتر نشر کتاب.
3. ــــــــــــــــــ، (بی‌تا)، الالاهیات من الشفاء، مع تعلیقات صدرالمتألهین الشیرازی و تعالیق الاخری، قم: انتشارات بیدار.
4. تفتازانی، سعدالدّین، (1363)، تهذیب المنطق، ترجمه و تفسیر از حسن ملکشاهی، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
5. حائری یزدی، مهدی، (1361، الف)، هرم هستی، چاپ دوم، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات فرهنگی.
6. ـــــــــــــــــــــــ، (1361، ب)، کاوش‌های عقل نظری، چاپ دوم، تهران: امیر کبیر.
7. حلّی، علامه، (1407)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، با تصحیح و تعلیق از حسن‌زاده‌ی آملی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
8. رازی، قطب‌الدّین، (1384)، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح الرساله الشمسیّه، چاپ دوم، قم: انتشارات بیدار.
9. رازی، فخر الدین، (1411)، المباحث المشرقیه، ج: 1، الطبعه الثانیه، قم: انتشارات بیدار.
10. ربّانی گلپایگانی، علی، (1371)، ایضاح الحکمه، ترجمه و شرح بدایه الحکمه، ج: 1، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
11. سبزواری، ملا‌هادی، (1369)، شرح المنظومه، الجزء الاول (قسم المنطق)، تصحیح و تعلیقه‌ی حسن‌زاده‌ی آملی، تهران: نشر ناب.
12. ــــــــــــــــــــ، (1416)، شرح المنظومه، الجزء الثانی (قسم الحکمه)، تصحیح و تعلیقه‌ی حسن‌زاده‌ی آملی، تهران: نشر ناب.
13. شهابی خراسانی، محمود، (1339)، رهبر خرد، قسمت منطقیات، چاپ سوم، تهران:‌ انتشارات کتابخانه خیّام.
14. شیخ اشراق، (1977م)، مجموعه‌ی مصنّفات شیخ اشراق، ج: 2، کتاب حکمه اشراق، به تصحیح و مقدمه‌ی هانری کربن، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
15. شیرازی، صدرالمتألهین، (1404)، الحکمه المتعالیه فی اسفار العقلیه الاربعه، الجز الاول، قم: مکتبه المصطفوی.
16. عارفی، عباس، (1388)، مطابقت صور ذهنی با خارج، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی.
17. فرامرزقراملکی، احد، (1387)، منطق (1) ، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
18. فولکیه، پل، (1366)، فلسفه عمومی یا ما بعد الطبیعه، ترجمه‌ی یحیی مهدوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
19. مطهری، مرتضی، (1404)، شرح مبسوط منظومه، ج: 1، چاپ دوم، تهران: انتشارات حکمت.
20. ــــــــــــــــــ، (1368)، مسأله‌ی شناخت، چاپ چهارم، قم: انتشارات صدرا.
21. ــــــــــــــــــ، ( 1332)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج: ا، قم: انتشارات صدرا.
22. ــــــــــــــــــ، (1374)، مقالات فلسفی، چاپ دوم، قم: انتشارات صدرا.
23. مظفّر، محمّد رضا، (1400)، المنطق 3-1، چاپ سوم، قم: انتشارات فیروزآبادی.
24. مولی عبدالله بن شهاب‌الدین الحسین الیزدی، (بی‌تا)، الحاشیه علی تهذیب المنطق، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.