علم انسان کامل از دیدگاه ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

2 دانشجوی دکتری دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

چکیده

در فرهنگ اسلام، انسان کامل که بهترین مصداق آن پیامبر(ص) و ائمه‌ی معصومین(ع) می‌باشند، جامع اسما و صفات الاهی می‏باشد. علم یکی از این صفات به شمار می‏رود. از نظر ملاصدرا، علم امری وجودی و ذومراتب است و هرچقدر وجودی کامل‌تر باشد، از مرتبه‌ی بالاتری از علم برخوردار خواهد بود. انسان کامل که از برترین درجه‌ی‌ وجودی برخوردار است، بالاترین مرتبه‌ی‌ علمی را نیز داراست؛ زیرا از نظر صدرا، انسان به وسیله‌ی حرکت جوهری در مراتب وجودی تعالی یافته، سرانجام، به تجرد تام عقلی نائل می‌شود که این، مرتبه‌ی انسان‌ کامل است. ابزارهای علم که شامل حس، خیال، عقل و قلب است، در انسان کامل، به بهترین نحو، حقایق علوم را ادراک می‏کند و این معارف مبتنی بر موهبت الاهی و عنایات ربانی است و از مقام قرب الاهی او سرچشمه می‌گیرد. گستره‌ی علم انسان کامل بسیار وسیع بوده، در همه‌ی‌ شئون هستی، به اذن خداوند حضور دارد و به خزائن و سرچشمه‌های علم الاهی اتصال داشته، از تمام راز‌های مخزون عالم غیب و مراتب علم الاهی آگاه است.

کلیدواژه‌ها


 1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه.
3. آشتیانی، سید جلال الدین، (1376)، هستی از نظر فلسفه و عرفان، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه‌ی علمیه‌ی قم.
4. ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین، (1405ق)، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، به تصحیح مجتبی عراقی، قم: سید الشهدا.
5. ابن بابویه، محمد بن علی، (1414ق)، اعتقادات الإمامیة (للصدوق)، قم: کنگره شیخ مفید.
6. ــــــــــــــــــــــــ، (1398)، توحید صدوق، به تصحیح و تحقیق هاشم حسینی، قم: جامعه‌ی مدرسین.
7. ــــــــــــــــــــــــ، (1403)، معانی الأخبار، به تصحیح علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم.
8. ابن‌سینا، شیخ الرئیس، (1375)، الإشارات و التنبیهات، قم: البلاغه.
9. ـــــــــــــــــــــ، (1404)، الشفا (الالاهیات)، به تصحیح سعید زاید، قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی.
10. ـــــــــــــــــــ، (1404)، الشفاء (الطبیعیات)، به تصحیح سعید زاید، قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی.
 11. ابن عربی، محی الدین، (بی تا)، فتوحات مکیه، بیروت: دارصادر.
12. پارسا، محمد، (1366)، شرح فصوص الحکم، به تصحیح جلیل مسگرنژاد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
13. جوادی آملی، عبدالله، (1388)، ادب فنای مقربان، به تحقیق محمد صفایی، قم: اسراء.
14. ــــــــــــــــــــ، (1389)، تسنیم، به تحقیق احمد قدسی، قم: اسراء.
15. ــــــــــــــــــــ، (1389)، جامعه در قرآن، به تحقیق مصطفی خلیلی، قم: اسراء.
16. ــــــــــــــــــــ، (1386)، رحیق مختوم، به تحقیق حمید پارسانیا، قم: اسراء.
17. ــــــــــــــــــــ، (1386)، سرچشمه‌ی اندیشه، به تحقیق عباس رحیمیان، قم: اسراء.
18. ــــــــــــــــــــ، (1389)، سیره‌ی پیامبران در قرآن، به تحقیق علی اسلامی، قم: اسراء.
19. ــــــــــــــــــــ، (1385)، سیره‌ی رسول اکرم در قرآن، به تحقیق حسین شفیعی، قم: اسراء.
20. ــــــــــــــــــــ، (1372)، شناخت‌شناسی در قرآن، تهران: رجاء.
21. ــــــــــــــــــــ، (1388)، قرآن در قرآن، به تحقیق محمد محرابی، قم: اسراء.  
22. حسن زاده آملی، حسن، (1366)، اتحاد عاقل به معقول، تهران: حکمت.
 23. ــــــــــــــــــــــ، (1383)، انسان کامل از دیدگاه نهج البلاغه، تهران: الف لام میم.
 24. ــــــــــــــــــــــ، (1389)، شرح انسان کامل از دیدگاه نهج البلاغه، شرح داوود صمدی آملی، قم: روح و ریحان.
 25. ــــــــــــــــــــــ، (1381)، انسان و قرآن، قم: قیام.
 26. ــــــــــــــــــــــ، (1378)، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، تهران: وزارت ارشاد.
 27. ــــــــــــــــــــــ، (1375)، نصوص الحکم بر فصوص الحکم، تهران: رجاء.
 28. ــــــــــــــــــــــ، (1381)، هزارویک کلمه، قم: بوستان کتاب.
29. خامنه ای، سید محمد، (1380)، ملاصدرا و هرمونتیک فهم کلام الاهی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
30. خسروپناه، عبدالحسین و حسن پناهی آزاد، (1388)، نظام حکمت صدرایی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی.
 31. خوارزمی، تاج الدین حسین، (1368)، شرح فصوص الحکم، تهران: مولی.
32. رستمی، محمد و طاهره آل بویه، (1388)، علم امام با رویکرد قرآنی، روایی، عرفانی، فلسفی و کلامی، قم: بوستان کتاب.
 33. صدرالمتألهین شیرازی، (1360)، اسرارالآیات، به تصحیح محمد خواجوی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه‌ی ایران.
34. ــــــــــــــــــــــ، (1366)، تفسیر قرآن الکریم، به تحقیق محمد خواجوی، قم: بیدار.
 35. ــــــــــــــــــــــ، (1981)، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت: دار إحیاء التراث.
 36. ــــــــــــــــــــــ، (1360)، الشواهد الربوبیه، به تصحیح و تحقیق سید جلال الدین آشتیانی، مشهد: المرکز الجامعی.
 37. ــــــــــــــــــــــ، (1354)، المبدأ و المعاد، به تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه‌ی ایران.
 38. ــــــــــــــــــــــ، (1387)، المظاهر الالاهیه، به تصحیح و تعلیق سید محمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
 39. ــــــــــــــــــــــ، (بی تا)، ایقاظ النائمین، به تصحیح محسن مؤیدی، (بی‌جا): انجمن اسلامی حکمت و فلسفه‌ی ایران.
 4۰. ــــــــــــــــــــــ، (1382)، تعلیقه بر الاهیات شفاء، به تحقیق نجف‌قلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
 41. ــــــــــــــــــــــ، (1340)، رساله‌ی سه اصل، به تصحیح و اهتمام دکتر سید حسین نصر، تهران: دانشگاه معقول و منقول.
 42. ــــــــــــــــــــــ، (1383)، شرح اصول کافی، به تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
 43. ــــــــــــــــــــــ، (1422ق)، شرح الهدایة الأثیریة، به تصحیح محمد مصطفی فولادکار، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
 44. ــــــــــــــــــــــ، (1375)، مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتالاهین، به تصحیح حامد ناجی، تهران: حکمت.
 45. ــــــــــــــــــــــ، (1363)، مفاتیح الغیب، به تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه‌ی تحقیقات فرهنگی.
 46. طباطبایی، محمد حسین، (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم.
 47. طباطبایی، محمد حسین و محمد حسین مظفر، (1386)، پژوهشی در باب علم امام، ترجمه و تحقیق علی شیروانی، قم: دارالفکر.
 48. طوسی، محمد بن حسن، (بی تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، به تحقیق احمد قصیرعاملی، بیروت: دار احیاء التراث
 49. علی پور، فاطمه، (1387)، تحلیل فلسفی و عرفانی روح القدس در متون دینی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
 50. غزالی، ابوحامد، (بی تا)، احیاء العلوم، بیروت: دار الکتاب العربی.
 51. فرغانی، سعیدالدین سعید، (1379)، مشارق الدراری، به تعلیق سید جلال الدین آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
 52. کلینی، محمد بن یعقوب، (1407ق)، کافی، به تحقیق علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
 53. کلینی، محمد بن یعقوب، (1429ق)، کافی، بتصحیح دار الحدیث، قم: دار الحدیث.
 54. مجلسی، محمدباقر، (1403ق)، بحارالأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
 55. مطهری، مرتضی، (1389)، مقالات فلسفی، تهران: صدرا.
 56. هلالی، سلیم بن قیس، (ق1405)، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، به تصحیح محمد انصاری زنجانی خویینی، قم: الهادی.
 57. یثربی، سید یحیی، (1383)، فلسفه‌ی امامت با دو رویکرد فلسفی و عرفانی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.