تحلیلی بر نقش بدن در ابتدا و انتهای حیات دنیوی از منظر ابن سینا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشیار فلسفه و کلام دانشگاه اصفهان

چکیده

اگرچه انسان حاصل پیوند نفس و بدن است، در مباحث انسان‌شناسی فلسفی، محور بررسی‌ها نفس است و بدن معمولاً به تبع نفس مطرح شده و جایگاه واقعی‌اش در سایه‌ی گران‌مایگی نفس، نهان مانده است. این مقاله تلاش دارد که با نگاه از زاویه‌ای متفاوت، این بار مباحث انسان‌شناسی ابن‌سینا را با محوریت بدن، تجزیه و تحلیل نماید و برای این کار، دو مقطع مهم آغاز و پایان حیات دنیوی را مدنظر قرار داده است. مطابق مبانی سینوی، تشکیل و تکوین ماده‌ی بدنِ هر انسان نقطه‌ی آغاز حیات دنیوی اوست و فراهم شدن مزاج مستعد بدنی، شرط حدوث نفس (بما هی نفس) و پدیدار شدن یک انسان است. ماده‌ی بدنی و هیئات و اعراض آن، تعین و تمایز اولیه‌ی نفوس را رقم می‌زنند و ملکات حاصل از هیئات طبیعی بدنی و نیز مکتسبات عقلی، عامل تعدد و تکثر نفوس پس از مرگ و در جهان آخرت‌اند. تمامی افعال انسانْ فعل مشترک میان نفس و بدن و قوا است به جز فعل قوه‌ی عاقله، یعنی ادراک کلیات، که آن هم در بدایت امر، نیازمند بدن است. از منظر ابن‌سینا، مرگ بدنْ حیات دنیوی را پایان می‌بخشد و فاعلیت نفس و استکمالات آن را متوقف می‌کند، اما زمینه‌ی توجه تام نفس به کمال حقیقی خود و اتصال دائم آن به عقل فعال را فراهم می‌کند. نقش بدن در ابتدا و انتهای حیات دنیوی، با توجه به آثار مثبت و منفی‌ای که بر بود یا نبود آن مترتب است در ضمن این مقاله روشن خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم
  2. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، (1379 ش)، الاشارات و التنبیهات، قم: دفتر نشر کتاب.

 

  1. ــــــــــــــــــــــ ، (1404 ق)، التعلیقات، تصحیح عبدالرحمن بدوی، قم: مرکز نشر.

 

  1. ــــــــــــــــــــــ ، (1400 ق / الف) رساله فی السعاده، قم: انتشارات بیدار.

 

  1. ــــــــــــــــــــــ ، (1400 ق/ب)، عیون الحکمه، قم: انتشارات بیدار.

 

  1. ــــــــــــــــــــــ ، (1400 ق/ج)، الشفا من خوف الموت، قم: انتشارات بیدار.

 

  1. ــــــــــــــــــــــ ، (1400 ق/د)، رساله فی ماهیه الصلوه، قم: انتشارات بیدار.

 

  1. ــــــــــــــــــــــ ، (1400 ق/هـ)، رساله فی الحدود، قم: انتشارات بیدار.
  2. ــــــــــــــــــــــ ، (1400 ق/ و)، رساله تفسیر سورهی فلق، قم: انتشارات بیدار.

 

  1. ــــــــــــــــــــــ ، (1400 ق/ز)، مبحث عن القوی النفسانیه (رساله هدیه الرئیس للامیر)، قم: انتشارت بیدار.
  2. ــــــــــــــــــــــ ، (1363)، المبدا و المعاد، تحقیق عبدالله نورانی، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل.

 

  1. ــــــــــــــــــــــ، (1371)،المباحثات،تصحیح و تعلیق محسن بیدارفر،قم:انتشارات بیدار.

 

  1. ــــــــــــــــــــــ ، (1368 ق)، الاضحویه فی امر المعاد، ضبطها و حققها سلیمان دنیا، مصر: دارالفکر العربی.

 

  1. ــــــــــــــــــــــ ، (1375 ش)، النفس من کتاب الشفا، تحقیق حسن زاده آملی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

 

  1. ــــــــــــــــــــــ ، (1960 م)، الشفا الالهیات، راجعه و قدم له الدکتور ابراهیم مدکور، قاهره: بی نا.

 

  1. ــــــــــــــــــــــ ، (1364)، النجاه من الغرق فی بحر الضلالات، ویرایش محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  2. ــــــــــــــــــــــ، (1352) معراجنامه، تصحیح نجیب مایل هروی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
  3. ارسطو، (1384)، رساله نفس، ترجمه‌ی بابا افضل کاشانی، به اهتمام ملک الشعرا بهار، تهران: نشر اساطیر.
  4. بهمنیار بن المرزبان، (1375)، التحصیل، تصحیح مرتضی مطهری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

 

  1. بهشتی، احمد، (1385)، تجرید، (شرح نمط 7 اشارات)، قم: بوستان کتاب.

 

  1. بدوی، عبدالرحمن، (1978 م)، ارسطو عند العرب، الکویت: وکاله المطبوعات.

 

  1. رازی، فخرالدین محمد، (1410 ق)، المباحث المشرقیه، بیروت: دارالکتاب العربی.

 

  1. سبزواری، محمدباقر، (1361)، اسرار الحکم، با مقدمه توشیهیکو ایزوتسو، تهران: نشر مولی.

 

  1. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم، (1383)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  2. ــــــــــــــــــــــــ ، (1354)، المبدا و المعاد، با تصحیح و مقدمه‌ی جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.

 

  1. طوسی، ابوجعفر محمد، (1379)، شرح الاشارات و التنبیهات، قم: دفتر نشر کتاب.

 

  1. معین، محمد، (1380)، فرهنگ فارسی معین، تهران: نشر سرایش.