شک و عقلانیت: غزالی، هیوم و کانت

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه تهران

2 کارشناس ارشد فلسفه دانشگاه یورک

چکیده

با بررسی سه متفکر، یعنی غزالی، هیوم و کانت، ملاحظه می کنیم که هر سه با شک مواجه بودند اما با نگرش‌هایی متفاوت با آن رویارو شده اند. در حالی که هیوم در فضای شکاکیت باقی می ماند، غزالی و کانت،‌ راه حل هایی برای شکاکیت فراهم می آ‌ورند، هر چند راه حل های آنان با یکدیگر تفاوت اساسی دارد. محور بحث ما در باب شکاکیت و نظر این سه متفکر، رابطه علت و معلولی است. غزالی با نقد دیدگاه ارسطو در باب ضرورت ماهوی، راه ابن سینا را در تاکید بر تجربه توسعه بخشیده و در نتیجه، رابطه ضروری بین علت و معلول را نفی کرده است. غزالی در این خصوص از هیوم سبقت جسته و جان مایه اندیشه وی را در حدود 6 قرن پیش از او مطرح کرده است. اما در حالی که کانت برای غلبه بر شکاکیت هیومی، به عقلانیت و زمینه های پیشینی عقل توسل جسته، غزالی مشیت و اراده خدا را مطرح کرده و به تجربه مستقیم درونی بها داده است.

کلیدواژه‌ها


1. Nadler, S. (1996). “No Necessary Connection”. The Monist 79 (3):448-466.   
2. Sheikh, S. (1369). Comparative Studies in Islamic Philosophy, trans. Muhaghegh Damad, Tehran: Amir Kabir; MacDonald, D.B. (1903). Development of Muslim theology, jurisprudence and constitutional theory. London: Gregory Routledge & Sons.
3. Hume, D. (1975). An Enquiry concerning Human Understanding. Nidditch, P. N. (ed.), 3rd. ed., Oxford: Clarendon Press, p. 26.
4. Kant, I. (1966). Critique of pure reason. Tr. Werner S. Pluhar. Indianapolis: Hackett Publishing Company, section 13.
5. Griffel, F. (2009). Al-Ghazali's philosophical theology. Oxford University Press, p. 210-211.
6.Ghazali, M. (1963). Incoherence of the philosophers. Trans. Sabih Ahmad Kamali. Pakistan Philosophical Congress, Lahore, p. 186.
7. al-Munqidh, 32, 5-11, cited in Griffel, F. (2009). Al-Ghazali's philosophical theology. Oxford University Press, p. 196
8. Ghazali, al-Munqidh, 44, 1-3; cited in Griffel, F. (2009). Al-Ghazali's philosophical theology. Oxford University Press, p. 197.
9. Ghazali, M. (1963). Incoherence of the philosophers. Trans: Sabih Ahmad Kamali. Pakistan Philosophical Congress, Lahore
10. Riker, S. (1996). Al-Ghazali on necessary causality in The Incoherence of the Philosophers. The Monist 79 (3): 315-324, p. 324.
11. Griffel, F. (2012). Al-Ghazālī's Use of “Original Human Disposition” (Fira) and Its Background in the Teachings of al-Fārābī and Avicenna, The Muslim World (102):1, Pages 1–209, p. 21.
12. Avicenna's al-Shefa, al-Mantiq, al-Burhan, p. 65.5-6, cited from Griffel, F. (2012). Al-Ghazālī's Use of “Original Human Disposition” (Fira) and Its Background in the Teachings of al-Fārābī and Avicenna, The Muslim World (102):1, Pages 1–209, p. 21.