جهان‌های ممکن انضمامی و نقد آن از دیدگاه حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه دانشگاه تهران

2 دانشیار فلسفه دانشگاه تهران

چکیده

ظهور مفهوم جهان‌های ممکن در فلسفه‌ی تحلیلی معاصر و تأثیر فراوان آن در غلبه بر تشکیک تجربه‌گرایی جدید مبنی بر نفی منطق وجهی، به مباحث فراوانی پیرامون ماهیت این مفهوم منجر شده است. عده‌ای از فلاسفه جهان‌های ممکن را اموری انتزاعی و چونان وضعیت ممکن امورِ همین جهان واقعی قلمداد کرده‌اند. در مقابل، برخی دیگر از فلاسفه که چهره‌ی برجسته‌ی آن‌ها دیوید لویس است با اتخاذ روی‌کردی که از آن تعبیر به نام‌گرایی تقلیلی می‌شود، تمامی جهان‌های ممکن را بالفعل می‌پندارند. بر این اساس، جهان‌های انضمامیِ دیگری غیر از جهانِ بالفعل وجود دارند و مفاهیمِ وجهی با استناد به مفاهیم غیروجهی تبیین می‌شود. در این مقاله، پس از طرح نظریه‌ی لویس، به برخی از انتقادات مطرح‌شده به نظریه‌ی او اشاره می‌شود. سپس با استناد به قول حکمای مسلمان نشان داده می‌شود که چگونه مفاهیم وجهی را از واقعیت عینی می‌توان استنتاج کرد و برای تبیین مفاهیم وجهی، نیاز به فرض جهان‌های کثیرِ انضمامی نیست.

کلیدواژه‌ها


1. خواجه نصیرالدین طوسی (1375)، شرح الاشارات و التنبیهات، جلد اول، قم: نشر البلاغه.
2. طباطبائی، محمد حسین، (1386)، نهایه الحکمه، قم: مؤسسه‌ی آموزشی پژوهشی امام خمینی.
3. علامه‌ حلی، (1427)، جوهر النضید فی شرح منطق التجرید، تصحیح و تعلیق محسن بیدارفر، قم: انتشارات بیدار.
4. قوام صفری، مهدی، (1386)، مابعدالطبیعه چگونه ممکن است، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
5. مصباح یزدی، محمد تقی، (1383)، شرح نهایه ‌الحکمه، قم: موسسه‌ی آموزشی پژوهشی امام خمینی.
6. مطهری، مرتضی، (1368)، مجموعه آثار: جلد ده، تهران: انتشارات صدرا.
7. ملاصدرا، (1981)، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیه الاربعه: جلد یک، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
8. ملاصدرا، (1388)، تعلیقه بر شرح حکمت الاشراق، تصحیح سید محمد موسوی، تهران: انتشارات حکمت.
9. موحد، ضیاء، (1386)، منطق موجهات، تهران: نشر هرمس.
10. یزدان‌پناه، سید یدالله، (1389)، حکمت اشراق، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
11. Aristotle, (1984), The Complete Works of Aristotle, Ed. By Jonathan Barnes, Princeton: Princeton University Press.
12. Bricker, Phillip, (2008), "Concrete Possible Worlds", in Contemporary Debates in Metaphysics, Ed. By Theodor Sider, John Hawthorne and Dean W. Zimmerman, Oxford: Blackwell Publishers, pp. 111-134.
13. Chihara, Charles S., (1998), The Worlds of Possibility: Modal Realism and the Semantics of Modal Logic, Oxford: Clarendon Press.
14. Divers, John, (2002), Possible Worlds, London: Rutledge.
15. -----------------, (2007), "The Modal Metaphysics of Alvin Plantinga", in Alvin Plantinga, Ed. By Deane Peter Baker, Cambridge: Cambridge University Press, pp. 71-92.
16. -----------------, (2009), "Possible Worlds and Possibilia", in the Routledge Companion to Metaphysics, Ed. By Robin Le Poidevin and et al., London: Routledge, pp. 335-345.
17. Hylton, Peter, (2007), Quine, London: Rutledge.
18. Jubien, Michael, (2009), Possibility, Oxford: Clarendon Press.
19. Lewis, David, (1973), Counterfactuals, Oxford: Basil Blackwell.
20. --------------------, (1986), On Plurality of Worlds, Oxford: Basil Blackwell.
21. Loux, Michael, (2006), Metaphysics 3th edition, London: Rutledge.
22. Nolan, Daniel, (2005), David Lewis, Durham: Acumen.
23. Plantinga, Alvin, (1974), The Nature of Necessity, Oxford: Oxford University Press.
24. --------------------, (1987), "Two Concepts of Modality: Modal Realism and Modal Reductionism", Philosophical Perspectives, 1, Metaphysics, pp. 189-231, Reprinted in Essays on Metaphysics of Modality, Alvin Plantinga, (Oxford: Oxford University Press, 2003), pp. 192-228.
25. Soames, Scott, (2010), Philosophy of Language, Princeton: Princeton University Press.
26. Stalnaker, Robert C., (2003), Ways a World Might Be: Metaphysical and Anti-Metaphysical Essays, Oxford: Clarendon Pres.
27. Quine, Willard Van Orman, (1974), "The Problem of Interpreting Modal Logic", Journal of Symbolic Logic, 12(2), pp. 43-48.
28. Yagisawa, Takashi, (2010), Worlds and Individuals Possible and Otherwise, Oxford: Oxford University Press.