رابطه‌ی خدا و جهان در آینه‌ی عقل و وحی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه شیراز

چکیده

خداوند پس از آفرینش موجودات، چگونه ارتباطی با آن‌ها دارد؟ در پاسخ به این سؤال، برخی هرگونه ارتباط را نفی کرده‌اند و معتقدند که جهان پس از پیدایش، جدای از آفریننده‌ی خود، به کارش ادامه می‌دهد. گروهی دیگر به وجود رابطه میان خالق و مخلوق اذعان دارند که خود چند دسته‌اند. افلاطون و برخی از متکلمین مسلمان، هرچند به شکل متفاوت، به رابطه‌ی صانع و مصنوع اشاره کرده‌اند. ارسطو این رابطه را از نوع محرک و متحرک دانسته‌ است. رواقیون رابطه‌ی خدا و جهان را همان رابطه‌ی نفس و بدن تلقی کرده‌اند، که از جهاتی همگون با دیدگاه برخی از عرفای مسلمان است. افلوطین سخن از فیضان و رابطه‌ی صادر و مصدر به میان آورده است، که در نحله‌های مختلف کلامی، فلسفی و عرفانی متأخر، تأثیر فراوان داشته است. رابطه‌ی حلول و اتحاد نیز نوع دیگری از این ارتباط است، که منتسب به مذهب نصارا و جمعی از صوفیه است.
این نوشتار ضمن بررسی و نقد نظرهای گذشته، به تبیین رابطه‌ی دیگری میان خداوند و آفریده‌هایش در قالب وجود رابط و مستقل می‌پردازد و نشان می‌دهد که رابطه‌ی خالق و مخلوق از نوع رابطه‌ی وجود رابط و مستقل است، به گونه‌ای که مخلوقاتْ عین ربط به خداوند هستند نه موجودات مستقلی که مرتبط با او باشند، چون در غیر این صورت، در مقابل خداوند، از نوعی استقلال برخوردار خواهند بود و چنین چیزی پذیرفتنی نیست. این دیدگاه، که بر مبنای حکمت متعالیه شکل گرفته است، با آموزه‌های وحیانی نیز سازگار است.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه، (1382)، ترجمه محمد دشتی، قم: مؤسسه فرهنگی و تحقیقاتی امیرالمؤمنین.
3. آگوستین، (1380)، اعترافات، ترجمه‌ی سایه میثمی، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
4. آملی، سید حیدر، (1368)، جامع الاسرار و منبع الانوار، تهـــران: انتشـــارات علمی و فرهنگی. 
5. ابن سینا، (1993)، الاشارات و التنبیهات، به کوشش سلیمان دنیا، بیروت: مؤسسة النعمان للطباعة و النشر.
6. ابن عجیبه، احمد بن محمد، (1419)، البحر المدید فى تفسیر القرآن المجید، تحقیق احمد عبدالله قرشى رسلان، قاهره: ناشر: دکتر حسن عباس زکی.
7. ابن عربى، ابو عبدالله محى الدین محمد، (1422)، تفسیر ابن عربى، تحقیق سمیر مصطفى رباب، بیروت: داراحیاء التراث العربى.
8. ـــــــــ، (1370)، فصوص الحکم، تعلیقات ابوالعلا عفیفی، تهران: انتشارات الزهراء.
9. ارسطو، (1379)، متافیزیک، ترجمه‌ی شرف الدین خراسانی، تهران: انتشارات حکمت.
10. افلاطون، (1351)، تیمائوس و کریتیاس، ترجمه‌ی محمد حسن لطفی، تهران: انتشارات خوارزمی.
11. بریه، امیل، (1352)، تاریخ فلسفه در دوره‌ی یونانی، ترجمه‌ی علی مراد داودی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
12. ثقفى تهرانى، محمد، (1398ق)، تفسیر روان جاوید، تهران: انتشارات برهان.
13. جامی، عبدالرحمن، (1356)، نقد النصوص، به کوشش ویلیام چیتیک، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
14. ــــــــــــــــــ، (1360)،  لوایح و لوامع، تهران: کتابفروشی منوچهری.
15. خمینی، روح الله، (1406)، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، تهران: مؤسسه‌ی پاسدار اسلام.
16. خمینى، سید مصطفى، (1418)، تفسیر القرآن الکریم، بی‌جا: موسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینى( ره).
17. رحیمیان، سعید، (1381)، فیض و فاعلیت وجودی از افلوطین تا صدرالمتالهین، قم، بوستان کتاب.
18. سهروردی، شهاب الدین یحیی، (1380)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، به کوشش هانری کربن و سید حسین نصر و نجفقلی حبیبی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
19. شریف، میر محمد، (1362)، تاریخ فلسفه در اسلام، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
20. صدوق، محمدبن علی، (بی‌تا)، التوحید، به کوشش غفاری و حسینی طهرانی، قم: انتشارات اسلامی.
21. صلیبا، جمیل، (1366)، فرهنگ فلسفی، ترجمه‌ی منوچهر صانعی دره بیدی، تهران: انتشارات حکمت.
22. ضیاء نور، فضل الله، (1369)، وحدت وجود، تهران: انتشارات زوار.
23. طوسی، نصیرالدین، (1367)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم: انتشارات شکوری.
24. فارابی، ابونصر، (1995)، آراء اهل المدینه الفاضله و مضاداتها، مقدمه و شرح و تعلیق علی بو ملحم، بیروت: مکتبه الهلال.
25. ــــــــــــــ، (1375)، فصوص الحکم، به کوشش حسن‌زاده آملی، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
26. فیبل من، جیمز کرن، (1375)، آشنایی با فلسفه‌ی غرب، ترجمه‌ی محمد بقایی، تهران: انتشارات حکمت.
27. کاپلستون، فریدریک، (1368)، تاریخ فلسفه، ترجمه‌ی سید جلال الدین مجتبوی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی و انتشارات سروش.
28. کاشانى، عبدالرزاق، (1370)، شرح فصوص الحکم، قم: انتشارات بیدار.
29. لاهیجی، عبدالرزاق، (1401)، شوارق الالهام، تهران: مکتبة الفارابی.
30. مدرس زنوزی، ملاعبدالله، (1371)، انوار جلیه، تصحیح: سید جلال الدین آشتیانی، تهران: انتشارات امیر کبیر.
31. مصطفوى، حسن، (1360)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
32. مطهری، مرتضی، (1377)، مجموعه آثار، تهران: صدرا.
33. ملاصدرا، (1981-1990)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة،  بیروت: دار احیاء التراث العربی.
34. ـــــــــ، (1360)، الشواهد الربوبیة، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی.                          
35. ـــــــــ، (1366)، تفسیر القرآن الکریم، تحقیق: محمد خواجوى، قم: انتشارات بیدار.
36. یاسپرس، کارل، (1378)، اسپینوزا، ترجمه‌ی محمد حسن لطفی، تهران: طرح نو.
37. ـــــــــــــــ، (1357)، افلاطون، ترجمه‌ی محمد حسن لطفی، تهران: انتشارات خوارزمی.
38. ـــــــــــــــ، (1363)، فلوطین، ترجمه‌ی محمد حسن لطفی، تهران: انتشارات خوارزمی.