انسان کامل به روایت ابن عربی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه شهید بهشتی

2 استاد دانشگاه علامه طباطبایی

3 دانشجوی دکتری ادیان و عرفان واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

نظریه‌ی انسان کامل در عرفان اسلامی برگرفته از متن اسلام (قرآن و سنّت) است و تاریخی به بلندای تاریخ ادیان بالاعم و تاریخ اسلام بالاخص دارد. پس از توحید و معرفة الله، هیچ موضوعی به قدر و منزلت انسان‌شناسی مدّنظر ادیان الاهی نبوده است، چراکه انسان کامل مظهر اتم و جلوه‌ی اعظم توحید است. در میان ادیان الاهی، اسلام و در میان اندیشمندان اسلامی، عارفان و حکیمان الاهی بیش از همه و در میان ایشان، ابن عربی بیش از دیگران به این مهّم عنایت ورزیده است. برای نمونه، آیاتی چون «سنریهم آیاتنا فی الآفاق و فی أنفسهم حتی یتبّن لهم انّه الحق»(فصلت/53)، «فی الأرض آیاتٌ للموقنین و فی أنفسکم
أفلا تبصرون» (ذاریات/21) و احادیثی چون «من عرف نفسه فقد عرف ربَّه»(5، صص: 11،20،55)؛ «أعرفکم بنفسه أعرفکم بربه»(4، ص: 438)، شواهدی بر این مدّعا هستند. مقاله ی حاضر پژوهشی است در این راستا.

کلیدواژه‌ها


 
1. قرآن کریم.
2. آشتیانی، سید جلال الدین، (1381)، شرح رسائل قیصری، تهران: مؤسسه‌ی پژوهشی حکمت و فلسفه‌ی ایران، چاپ دوم.
3. اصفهانی، ابونعیم، (1405 ق)، حلیه الاولیاء، بیروت: انتشارات دارالکتاب العربیه.
4. آمدی، عبدالواحد، (1407هـ)، غرر الحکم و درر العلم، بیروت: چاپ اعلمی.
5. آملی، سید حیدر، (1375)، نص النصوص فی شرح الفصوص الحکم، ترجمه‌ی محمدرضا جوزی، تهران: انتشارات روزنه.
6. ـــــــــــــــ، (1368)، جامع الاسرار، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
7. ـــــــــــــــ، (1364)، نقد النقود فی معرفه الوجود، ترجمه و  تعلیق سید حمید طبیبیان، تهران: انتشارات اطلاعات.
8. انصاری، خواجه عبدالله، (1366)، مناجات، تهران: انتشارات مولا.
9. ابن عربی، محی الدین، (1366)، فصوص الحکم، تصحیح ابوالعلاءعفیفی، تهران: انتشارات الزهرا.
10. ـــــــــــــــ، (1367)، رسائل، رسالاهی حقیقه الحقائق، ترجمه‌ی شاه داعی شیرازی، مقدمه و تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات مولی.
11. ــــــــــــــ، (1364)، رسائل، رساله حلیه الابدال، مقدمه و تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات مولی.
12. ــــــــــــــ، (1364)، رسائل، رساله الغوثیه، ترجمه‌ی حسن گیلانی، مقدمه و تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات مولی.
13. ــــــــــــــ، (1364)، رسائل، اسرار الخلوه، مقدمه و تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات مولی.
14. ــــــــــــــ، (1364)، رسائل، نقش الفصوص، ترجمه‌ی شاه نعمت الله ولی، مقدمه و تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات مولی.
15. ــــــــــــــ، (1364)، رسائل، رساله الانوار، مقدمه و تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات مولی.
16. ـــــــــــــ، (1380)، چهارده رساله‌ی عرفانی، نسخة الحق، تصحیح دکتر رحیمیان، شیراز: انتشارات کوشا مهر.
17. ــــــــــــ، (1380)، کتاب الجمال و الجلال، فی الرسایل ابن العربی، حیدرآباد دکن.
18. ــــــــــــ، (1392 ق)،  الفتوحات المکیه، به تصحیح عثمان یحیی، قاهره.
19. پارسا، خواجه محمد، (1366)، شرح فصوص الحکم، تصحیح جلیل مسگرنژاد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
20. جامی، عبدالرحمن، (1360)، شرح رباعیات، تهران: انتشارات منوچهری.
21. ــــــــــــــــ، (1356)، نقد النصوص فی شرح الفصوص، با مقدمه وتصحیح و تعلیقات ویلیام چیتیک، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
22. جندی، موید الدین، (1381)، شرح فصوص الحکم، به اهتمام سید جلال الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب.
23. جیلی، عبدالکریم، (1402ق)، الانسان الکامل، قاهره: مطبعه مصطفی البابی.
24.  حافظ، شمس الدین محمد، (1370)، دیوان، به تصحیح علامّه قزوینی و دکتر قاسم غنی، تهران: انتشارات غزالی، چاپ پنجم.
25. خوارزمی، تاج الدین حسین بن حسن (1364)، شرح فصوص الحکم، به اهتمام نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات مولی.
26. چیتیک، سی، ویلیام، (1383)، طریق صوفیانه‌ی عشق، ترجمه‌ی مهدی سررشته داری، تهران: انتشارات مهراندیش.
27. ــــــــــــــــــ، (بی تا)، درآمدی بر تصوف و عرفان اسلامی، ترجمه‌ی جلیل پروین، تهران: انتشارات پژوهشکده‌ی امام خمینی و انقلاب اسلامی.
28. سعدی، مصلح الدین، (بی تا)،  کلیات، با مقدمه و شرح حال از محمد علی فروغی، اتهران: نتشارات جاویدان.
29. سلمی، ابوعبدالرحمن، طبقات صوفیه ، WWW.ALWARRAQ.COM
30. شعرانی، عبدالوهاب، (1959م)،  الکبریت الاحمر، قاهره: مطبعه مصطفی البابی،.
31. شیرازی، رکن الدین، (1359)، فصوص الخصوص فی ترجمه الفصوص، به اهتمام رجبعلی مظلومی، تهران: (بی نا).
32. صدرالمتألهین، محمدبن ابراهیم شیرازی، (1363)، المشاعر، تحقیق هانری کربن، تهران: انتشارات طهوری.
33. صدوق، ابن بابویه، (1387 ق)، توحید،  قم: مکتبه الصدوق.
34. عفیفی، ابوالعلاء، (1366)، تعلیقه بر فصوص، تهران: انتشارات الزهرا(س).
35. فاضل تونی، محمد حسین، (1386)، تعلیقه بر فصوص الحکم، تهران: انتشارات مولا.
36.  قمی، شیخ عباس (1369)، مفاتیح الجنان، ترجمه‌ی مصباح زاده، انتشارات محمدحسن علمی، چاپ هشتم.
37. قونیوی، صدرالدین، (1362)، رساله النصوص، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
38. قیصری، داوود، (1383)، شرح فصوص الحکم، به کوشش سیدجلال الدین آشتیانی، تهران: (بی نا)، چاپ سوم.
39. کاشانی، عبدالرزاق، (1383)،  شرح فصوص الحکم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
40. کلینی، ابویعقوب، (1388 ق)،  اصول کافی، تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
41. مجلسی، محمد باقر، (1384)، بحار الانوار، قم: انتشارات بیدار.
42. مکی، (1364)، الجانب الغربی فی حل مشکلات شیخ محی الدین بن عربی، به اهتمام و حواشی نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات مولی.
43. مولوی، محمد جلال الدین، (1372)، مثنوی معنوی، به اهتمام رینولد نیکلسون، تهران:  انتشارات مهراد، چاپ چهارم.
44. Chittic, William C., (1998), The Self-Disclosure of God, N. Y: State University of New York Press.
45. ------------------------, (1989), The Sufi Path of the Knowledge, N. Y: State University of New York Press.
46. Izutso Toshihiko, (1971), "An Analysis of Wahdat al-Wujud", in The Concept and Reality of Existence, Tokyo: The Keio Institue of Cultural and Linguistic Studies.
47- --------------------, (1983), The Sufism and Taoism, Berkeley: University of California Press.