مظاهر عالم هورقلیا در فلسفه ی اشراق و مکتب شیخیه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی تهران

2 کارشناس ارشد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی تهران

چکیده

در تعریف لغوی واژه­ی هورقلیا اگرچه آرای متنوّعی در باب یونانی، سریانی و عبری بودن آن وجود دارد، می­توان دقیق‌ترین تعریف را «خورکلپا» به معنای جسم خورشیدی دانست که ریشه در فرهنگ و زبان ایران باستان دارد. در جهان‌شناسی حکمت اشراق، عالم هورقلیا را می­توان با عالم صور معلقه، اشباح مجردّه، عالم مثال و عالم خیال منفصل یکی دانست. ضمن آن­که در مکتب شیخیه، با توجه به رویکرد کلامی آن مکتب، عالم ملکوت نیز معادل هورقلیا آمده است. اگرچه تفاوت‌هایی در جهان‌شناسی این دو مکتب، به ویژه در تعداد مراتب هستی، دیده می­شود، مظاهر عالم هورقلیا نزد هر دو جریان مشترک است. برخی از این مظاهر بیشتر صبغه­ی معرفت‌شناختی دارند و برخی صبغه­ی هستی‌شناختی. از دسته­ی اول، می‌توان به مظهر خیال، خواب و رؤیا و وحی و الهام اشاره کرد و از دسته­ی دوم، می­توان جنبه­ی هستی‌شناختی جنّ و شیاطین، آینه و اصوات و روایح مثالی را نام برد.

کلیدواژه‌ها


 
1. أحسائی، احمدبن زین الدین، (1363)، شرح حکمه العرشیه، ج 2،کرمان: سعادت.
2. ــــــــــ، (بی‌تا)، شرح حکمه العرشیه، نسخه خطی، ش283، کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران.
3. ـــــــــ، (بی‌تا)، جواب الاسئله فی المعنی الکشف و المکشوف، نسخه خطی، ش10/637، کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران.
4. ــــــــــ، (بی‌تا)، الفواید، نسخه‌ی خطی، ش 3092، کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران.
5. ــــــــــ، (بی‌تا)، رؤیای هورقلیا، نسخه خطی، ش 6/610 ،کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران.
6.ـــــــــ، (بی‌تا)، «رساله‌ی قطیفیه»، جوامع الکلم (مجموعه رسائل)، چاپ سنگی، ش 30486، کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی.
7.ـــــــــ، (بی‌تا)، «رساله‌ی ملامحمدحسین اناری‌کرمانی»، جوامع الکلم، چاپ سنگی، ش30486، کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی.
8.ابراهیمی، ابوالقاسم، (1367)،  تنزیه الاولیاء، کرمان: سعادت.
9. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1383)، شعاع اندیشه و شهود در فلسفه‌ی سهروردی، تهران: حکمت.
10. بهایی لاهیجی، (1372)، رساله‌ی نوریه در عالم مثال، به کوشش سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: حوزه‌ی هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
11.جمال زاده، سیدمحمدعلی، (بی‌تا)، «شیوخ سلسله‌ی شیخیه»، مجله‌ی یغما، ش 10، سال 14.
12. دهخدا، علی‌اکبر، (1377)،  لغت نامه، تهران: دانشگاه تهران.
13.ذهبی، سیدعباس، (1385)، «تحلیل روش شیخ اشراق در مسأله‌ی تبیین»، نامه‌ی حکمت، دانشگاه امام صادق (ع)، سال چهارم، ش 7، بهار و تابستان، صص: 83 - 115.
14. رشتی، سید کاظم، (بی‌تا). مجموع الرسائل فارسی (مشتمل بر چهار رساله)،کرمان: سعادت.
15. رضی، هاشم، (1379)، حکمت خسروانی، تهران: بهجت.
16.سهروردی، شهاب‌الدین، (1380)، مجموعه مصنفات، ج1، به کوشش هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
 17.ــــــــــــ، (1380)، مجموعه مصنفات، ج 2 (حکمه الاشراق)، به کوشش هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
18. ـــــــــــ، (1380)،  مجموعه مصنفات، ج: 3 (رسائل فارسی)، به کوشش سیدحسین نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
19. شهرزوری، شمس‌الدین محمد، (1372)، شرح حکمه الاشراق، به کوشش حسین ضیائی تربتی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
 20.قطب‌الدین شیرازی، محمود بن مسعود، (1314 - 1315ق)، شرح حکمه الاشراق، به کوشش میرزا عبدالعلی درجزینی و سید ابراهیم طباطبائی، چاپ سنگی.
21. کربن، هانری، (1387)،  ارض ملکوت، ترجمه‌ی سید ضیاءالدین دهشیری، تهران: طهوری.
22.ــــــــ، (1384)، «عالم مثال»، ترجمه­ی سید محمد آوینی، در: مقالات فارسی هانری کربن، به کوشش محمد امین شاه جوئی و شهرام پازوکی، تهران: پژوهشگاه حکمت و فلسفه.
23. مجتبائی، فتح الله، (1386)، «سهروردی و مکتب ایران باستان»، اطلاعات حکمت و معرفت، ش: 6، شهریور.
24. مصاحب، غلامحسین، (1381)،  دایره المعارف فارسی ، ج:2، تهران: امیر کبیر.
25. معین، محمد، (1376)،  مجموعه مقالات ، ج 2، تهران: معین.
26. هروی، نظام‌الدین، (1358)، انواریه (شرح و ترجمه‌ی حکمه الاشراق)، تهران: امیر کبیر.