قضیه ی ذهنیه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه زنجان

چکیده

«قضیه‌ی ذهنیه» یکی از اصطلاحاتی است که در منطق اسلامی معرفی شده و در فلسفه‌ی اسلامی به کار رفته است. در این مقاله، با پی‌گیری تحولات تاریخی این اصطلاح، نشان داده‌ایم که قضیه‌ی ذهنیه معانی بسیاری را در دوران‌های مختلف به خود گرفته و با قضیه‌های گوناگونی در منطق و فلسفه گره خورده است. این تنوع و دگرگونی در معانی سبب شده است که قضیه‌ی ذهنیه با ابهامات بسیاری چه در منطق قدیم و چه در فلسفه‌ی اسلامی رو‌به‌رو گردد. در این مقاله، سعی شده است افزون بر تفکیک این معانی، صورت‌بندی دقیقی از معانی قضیه‌ی ذهنیه در منطق جدید ارائه شود تا به کمک آن، امکان ارزیابی این اصطلاح فراهم گردد. در این صورت، بهتر می‌توان صحت و سقم دعاوی نسبت به این قضیه و درستی یا نادرستی کاربرد آن در مسایل منطقی -  فلسفی را آزمود.

کلیدواژه‌ها


1. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1362)، وجود رابط و مستقل در فلسفه‌ی اسلامی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
2. ابن‌سینا، حسین، (1970م)، الشفاء، المنطق، العباره، القاهره: دار الکاتب العربی للطباعه و النشر.
3. ابهری، اثیرالدین، (1370)، تنزیل الافکار، در منطق و مباحث الفاظ، گردآوری مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران، صص: 137-248.
4. ابوالقاسم زاده، مجید، (1381)، «تلاشی نو در دانش منطق (منطق 1)»، پژوهش و حوزه 10، تابستان.
5. ارموی، سراج الدین، (728ق)، مطالع الانوار، قم: انتشارات کتبی نجفی.
6. ارموی، سراج‌الدین، (1384)، مطالع الانوار، تصحیح و تحقیق محسن جاهد در رساله‌ی دکتری به راهنمایی نجفقلی حبیبی و احد فرامرز قراملکی، دانشگاه تهران، دانشکده‌ی الاهیات.
7. اکبری، رضا، (1377)، «وجود ذهنی از منظری دیگر»، خردنامه صدرا 14، صص: 37 - 48.
8. ایجی، عضدالدین، (1370)، المواقف فی علم الکلام، قم: نشر امیر.
9. ایراندوست، محمدحسین، (1370)، قضایای ثلاث (ذهنیه - خارجیه - حقیقیه)، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد به راهنمایی نجفقلی حبیبی، تهران: دانشگاه تهران.           
10. تفتازانی، سعدالدین، (1363)، تهذیب المنطق، قم: مؤسسه‌ی نشر اسلامی.
11. تفتازانی، سعدالدین، (1370)، شرح المقاصد، ج 2، قم: انتشارات شریف الرضی.
12. حائری یزدی، مهدی، (1360)، کاوش‌های عقل نظری، تهران: شرکت سهامی انتشار.
13. جرجانی، میرسیدشریف، (1373)، شرح مواقف، قم: انتشارات شریف رضی.
14. خونجی، افضل‌الدین، (1372)، کشف الاسرار عن غوامض الافکار، تحقیق حسن ابراهیمی نائینی، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد به راهنمایی نجفقلی حبیبی، دانشگاه تهران.
15. رازی، فخرالدین محمدبن عمر، (1373)، شرح عیون الحکمه، تحقیق احمد حجازی احمد السقاء، تهران: موسسه الصادق للطباعه و النشر (چاپ‌شده از نسخه‌ی چاپ قاهره).
16. رازی، فخرالدین محمدبن عمر، (1381)، منطق الملخص، احد فرامرز قراملکی و آدینه اصغری نژاد، تهران: دانشگاه امام صادق.
17. رازی، فخرالدین محمدبن عمر، (1410 ق)، المباحث المشرقیه، تحقیق و تعلیق محمد المعتصم البغدادی، بیروت: دار الکاتب العربی.
18. رازی، قطب الدین، (728 ق)، لوامع الاسرار فی شرح مطالع الانوار، قم: انتشارات کتبی نجفی.
19. ـــــــــــــــــ ، (1384)، لوامع الاسرار فی شرح مطالع الانوار، تصحیح و تحقیق محسن جاهد در رساله‌ی دکتری به راهنمایی نجفقلی حبیبی و احد فرامرز قراملکی، دانشگاه تهران.
20. سبزواری، ملاهادی، (1416ق)، شرح منظومه، تهران: انتشارات اسلامیه.
21. ــــــــــــــــ، (1383)، شرح منظومه، در درس‌های شرح منظومه حکیم سبزواری، شرح از سید رضی شیرازی، تهران: انتشارات حکمت.
22. ــــــــــــــــ، (1383ب)، شرح منظومه، در دروس شرح منظومه، شرح از یحیی انصاری شیرازی، قم: بوستان کتاب.
23. سلمانی ماهانی، سکینه، (1375)، «خواجه طوسی (ره) و قضایای ثلاث» [حقیقی، خارجی و ذهنی]، ندای صادق، 3، صص: 14–22.
24. سلیمانی امیری، عسکری، (1373)، «قضایای حقیقیه، خارجیه، لابتیه»، معرفت، 8، صص: 40 - 47.
25. شیرازی، قطب‌الدین، (1369)، دره التاج، تصحیح سید محمد مشکوه، چاپ سوم، تهران، انتشارات حکمت.
26. ــــــــــــــــ، (1981)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج 1، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
27. طوسی، نصیرالدین، (1370)، تعدیل المعیار فی شرح تنزیل الافکار، در منطق و مباحث الفاظ، گردآوری مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران، صص: 137 - 248.
28. طوسی، نصیرالدین، (1370)، اجوبه مسایل السید رکن الدین الأسترآبادی، در منطق و مباحث الفاظ، گردآوری مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران، صص: 251 - 275.
29. عباسیان چالشتری، محمدعلی، (1380)، «مسأله معدومات، وجود ذهنی و قضیه حقیقیه»، مقالات و بررسی‌ها 34 (دفتر 70)، صص: 223-243.
30. غرویان، محسن، (1370)، آموزش منطق، قم: انتشارات دار العلم.
31. فرامرز قراملکی، احد، (1382)، «از طبیعیه تا محمول درجه 2»، مقالات و بررسی‌ها، دفتر 74، صص: 37 - 56.
32. فلاحی، اسداله، (1386)، «صورت‌بندی جدیدی از قضایای حقیقیه و خارجیه»، آینه‌ی معرفت، 11، صص: 30 - 61.
33. فلاحی، اسداله، (1388)، «صورت‌بندی قضایای خارجیه با محمول وجود»، معرفت فلسفی، 23، صص: 51-76.
34. قائمی نیا، علیرضا، (1374)، «قضیه لابتیه 1»، معرفت، 13، صص: 40 – 46.
35. قائمی‌نیا، علیرضا، (1374ب)، «قضیه لابتیه 2»، معرفت، 14، صص: 69 – 77.
36. کرد فیروزجائی، یار علی، (1382)، فلسفه فرگه، قم: انتشارات مؤسسه‌ی آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
37. کردی، محمد، (1381)، قضایای حقیقیه و خارجیه و ذهنیه، قم: ناشر: مؤلف.
38. مرادی افوسی، محمد، (1380)، معرفت‌شناسی قضایای حقیقیه و خارجیه در منطق قدیم و منطق جدید، تهران: دانش و اندیشه معاصر.
39. مشکوه الدینی، عبد الحسین، (1362)، منطق نوین، تهران: انتشارات آگاه.
40. مطهری، مرتضی، (1372)، آشنائی با علوم اسلامی (منطق)، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
41. ــــــــــ، (1376)، درس‌های الاهیات شفاء، مجموعه آثار، ج 8، تهران: انتشارات صدرا.
42. ــــــــــ، (1377)، شرح مبسوط منظومه (1) مجموعه آثار، ج 9، تهران: انتشارات صدرا.
43. ـــــــــ، (1380)، [پاورقی بر] اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج 2، تهران: انتشارات صدرا.
44. مظفر، محمد رضا، (1947) المنطق، بغداد: مطبعه التفیض.
45. میرزا، محمدعلی، (1363)، تعلیقة علی الحاشیة علی تهذیب المنطق، قم: مؤسسه‌ی نشر اسلامی.
46. نبوی، لطف اله، (1377)، مبانی منطق جدید، تهران: انتشارات سمت.
47. یزدی، ملاعبدالله، (1363)، الحاشیة علی تهذیب المنطق، قم: مؤسسه‌ی نشر اسلامی.