ملاصدرا و تحلیل عقلانی معاد جسمانی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی دانشگاه یزد

چکیده

اصول دین تعبد را برنمی‌تابد؛ از این رو پیوسته ‌اندیشمندان کلامی و فلسفی در پی ارائه‌ی تبیینی عقلانی از آموزه‌های دینی بوده‌اند. صدرالمتألهین شیرازی تلاش نموده است با تکیه بر حکمت متعالیه‌ی خویش و با بیان یازده اصل، تحلیلی عقلانی و کاملاً ابتکاری از معاد، به ویژه معاد جسمانی، ارائه دهد و هماهنگی میان عقل و شرع را در این زمینه به اثبات برساند. وی بر این باور است، معاد آدمی روحانی و جسمانی است و بدن اخروی عین بدن دنیوی است نه مثل آن. این مقاله به توضیح اصول صدرایی معاد پرداخته و دیدگاه عینیت بدن اخروی و دنیوی را در حکمت متعالیه، بر اساس اصول یازده‌گانه، به‌ویژه اصل حرکت جوهری، که ام الاصول است، تبیین و مورد نقد و بررسی قرار داده است. اصول صدرایی و کاربرد آنها در بحث معاد جسمانی از ابتکارات ملاصدرا می‌باشد. 

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه.
3. ابن رشد، ابوالولید، (بی‌تا)، تهافت التهافت، به تحقیق سلیمان دنیا، مصر: مصطفی البابی الحلبی.
4. ابن منظور، محمد ابن مکرم، (1368)، لسان العرب، ج: 2، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
5. آشتیانی، سید جلال الدین، (1379)، شرح بر زاد المسافر ملاصدرا، چ سوم، تهران: امیر کبیر.
6. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1368)، معاد از دیدگاه حکیم زنوزی، تهران: حکمت.
7. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، (1420ق)، تفسیر ابن کثیر، ج: 3، بیروت: دارالفکر.
8. بدخشان، نعمت الله، ( تابستان و پاییز 1380)، «هماهنگی میان عقل و دین در اثبات معاد جسمانی از نظر صدر المتألهین شیرازی»، فصل‌نامه‌ی ‌اندیشه‌ی دینی دانشگاه شیراز، دوره‌ی دوم، شماره‌ی 4 و دوره‌ی 3، شماره‌ی اول.
9. جزایری، نورالدین محمد ابن نعمه الله، (1415ق)، فروق اللغات، ج: 2، تهران: مکتب نشر الثقافه الاسلامیه.
10. حکیمی، محمد رضا، (1377)، «معاد جسمانی در حکمت متعالیه»، خردنامه‌ی صدرا،  ش 13.
 11. راغب اصفهانی، حسین ابن محمد، (1375)، معجم مفردات الفاظ القرآن، ماده‌ی «عود»، چ 2، تهران: انتشارات مرتضوی.
12. رفیعی قزوینی، ابوالحسن، (1367)، مجموعه رسائل و مقالات فلسفی، با تصحیح غلامحسین رضا نژاد، تهران: الزهرا.
13. سهروردی، یحیی ابن حبش، معروف به شیخ اشراق، (1380)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج: 2، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
14. شیخ الرئیس ابوعلی سینا، (بی‌تا)، الهیات نجات، ترجمه و پژوهش دکتر سید یحیی یثربی، تهران: فکر روز.
15. شیروانی، علی، (1380)، ترجمه و شرح نهایه الحکمه علامه طباطبایی، ج: 1، چ 5، تهران: انتشارات الزهراء.
16. مطهری، مرتضی، (1379)، معاد، چ: سوم، تهران: صدرا. 
17. صدر الدین شیرازی، محمد ابن ابراهیم، (بی‌تا)، تفسیر القرآن الکریم: سوره یس، تصحیح محمد خواجوی، ج 5، چاپ سوم، قم: انتشارات بیدار.
18. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1380)، المبدأ و المعاد، با مقدمه و تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، چ 3، قم: انتشارات دفتر تبلیغات حوزه‌ی علمیه.
19 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1360)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، چ 2، به تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
20. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1410ق)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه، ج: 9، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
21. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1384)، رساله‌ی سه اصل، تصحیح و مقدمه‌ی محمد خواجوی، چ دوم، تهران: مولی.  
22. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1363)، رساله الحشر، تصحیح و مقدمه: محمد خواجوی، تهران: مولی.
23. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1315 ق)، عرشیه ، تهران: شیخ احمد شیرازی.
24. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1385)، مفاتیح الغیب، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
25. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1378)، المسایل القدسیه، سه رساله‌ی فلسفی (مشابهات القرآن، المسایل القدسیه، اجوبه المسایل)، مقدمه و تصحیح و تعلیق: جلال الدین آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه‌ی علمیه‌ی.
26. طباطبایی، علامه سید محمد حسین، (1360)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج: 26 ، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
27. طبرسی، ابوعلی فضل ابن حسن، (بی‌تا)، مجمع البیان، ج: 7، بی جا.
28. طریحی، فخر الدین ابن محمد، (بی‌تا)، مجمع البحرین، به تحقیق احمد الحسینی، ج: 3، بی‌جا.
29. عبد الغنی اردبیلی، (1362)، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج3، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
30. کلینی رازی، ابو جعفر محمد ابن یعقوب، (1363)، الاصول من الکافی، تصحیح و تعلیق علی اکبر غفلری، جلد پنجم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
31. لاهیجی، عبد الرزاق ابن علی، (1372)، گوهر مراد، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
32. مجلسی، محمد باقر، (1403)، بحار الانوار، الثالثه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
33. مظفر، محمدرضا، (بی‌تا)، عقائد الامامیه، با مقدمه‌ی دکتر حامد خفی داوود، تهران: کتابخانه‌ی بزرگ اسلامی.