بررسی‌ تطبیقی‌ وجود خارجی حرکت از نظر میرداماد و ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه‌ فردوسی‌ مشهد

چکیده

چیستی حرکت‌ و چگونگی وجود آن‌ در جهان‌ خارج‌ از جمله‌ مهم‌ترین ‌مباحث‌ فلسفی‌ است‌ که‌ از یونان‌ باستان‌ تا دوره‌ی‌ اسلامی،‌ فکر حکیمان‌ را به‌ خود مشغول‌ کرده‌ است.‌ در پاسخ‌ به‌ این‌ پرسش‌ که‌ حرکت‌ با حفظ‌ وحدت‌، در جهان‌ خارج،‌ امری‌ گسسته‌ است یا متصل‌، چهار نظریه‌ میان‌ فیلسوفان‌ مطرح‌ شده‌ است‌. میرداماد، برخلاف‌ فیلسوفان‌ پیش‌ از خود، نخستین‌ فیلسوف‌ مسلمان‌ است‌ که‌ آشکارا از تحقق‌ خارجی‌ حرکت،‌ به‌ هر دو شکل‌ آن‌، سخن‌ گفته‌ است‌ و صدرالمتألهین‌ نیز، نه‌ به‌ صراحت‌ استاد خود، با نقد دلایل‌ منکران ‌حرکت‌ قطعی‌، از این‌ نظریه‌ دفاع‌ کرده‌ است‌.

کلیدواژه‌ها


 
1. آشتیانی‌، سید جلال‌ الدین‌، (1380)، شرح‌ حال‌ و آرای‌ فلسفی‌ ملاصدرا، چاپ‌ چهارم‌، قم‌: دفتر تبلیغات‌ اسلامی‌.
2. آیتی‌، محمد ابراهیم‌، (1371)، مقولات‌ و آرای مربوط‌ به‌ آن‌، تهران‌: دانشگاه ‌تهران.‌
3. ابن‌ رشد، محمد بن‌ احمد، (1366هـ / 1947م‌)، رسائل‌ ابن‌ رشد، حیدرآباد: دائرة‌ المعارف‌ العثمانیه‌.
4. ابن‌ سینا، حسین‌ بن‌ عبدالله،‌ (1366)، الحدود، چاپ‌ دوم‌، تهران: انتشارات‌ سروش‌.
5. ابن‌ سینا، حسین‌ بن‌ عبدالله، (1364)، النجاه‌، الطبعه‌ الثانیه‌، طهران‌: المکتبه‌ المرتضویه‌.
6. ابن‌ سینا، حسین‌ بن‌ عبدالله، (1403ق)، الاشارات‌ و التنبیهات‌، الطبعه‌ الثانیه‌، تهران: مکتب ‌نشر الکتاب‌.
7. ابن‌ سینا، حسین‌ بن‌ عبدالله، (1405ق)، الشفاء، قم‌: منشورات‌ مکتبه‌ آیت‌ الله‌ المرعشی‌.
8. اصفهانی‌، شمس‌ الدین‌ محمد، (1323ق)، مطالع‌ الانظار، قاهره:، مطبعه‌ خیریه‌.
9. اعسم‌، عبد الامیر، (1984م‌)، المصطلح‌ الفلسفی‌ عند العرب‌، بغداد: (بی‌نا).
10. بهمنیار بن‌ مرزبان،‌ (1375)، التحصیل‌، تصحیح‌ مرتضی‌ مطهری‌، چاپ‌ دوم‌، تهران‌: دانشگاه‌ تهران.‌
11.  پاپکین‌، ریچارد و استرول‌، آورم،‌ (1374)، کلیات‌ فلسفه‌، ترجمه‌‌ی جلال‌ الدین‌ مجتبوی‌، چاپ‌ دهم‌، تهران: انتشارات‌ حکمت‌.
12. حسینی‌ اردکانی‌، احمد بن‌ محمد، (1375)، مرآت‌ الاکوان‌، تصحیح‌ و تعلیق ‌عبدالله‌ نورانی‌، تهران: دفتر نشر میراث‌ مکتوب‌.
13. حلی‌، حسن‌ بن‌ یوسف‌، (1407هـ)، کشف‌ المراد فی‌ شرح‌ تجرید الاعتقاد، تصحیح‌ و تحقیق‌ حسن‌ حسن‌ زاده‌ آملی‌، قم: مؤسسه‌‌ی نشر اسلامی.‌
14.  خامنه‌ای‌، سید محمد، (1384)، میرداماد، تهران‌: بنیاد حکمت‌ اسلامی‌، صدرا.
15. رازی‌، فخر الدین‌، (1966م‌)، المباحث‌ المشرقیه‌، تهران‌: مکتبه‌ اسدی‌.
16. رامین‌، فرح‌، (1380)، مبانی‌ فلسفی‌ صدرالمتألهین‌، (مجموعه‌ مقالات‌ همایش ‌جهانی‌ حکیم‌ ملاصدرا، جلد اول‌: ملاصدرا و حکمت‌ متعالیه‌)، تهران‌.
17. رضانژاد (نوشین‌)، غلامحسین‌، (1380)، حکمت‌ نامه‌، تهران‌: الزهراء.
18. سبزواری‌، ملاهادی‌، (1416هـ)، غرر الفرائد (شرح‌ المنظومه‌)، تقدیم‌ و تحقیق ‌مسعود طالبی‌، تهران: نشر ناب.‌
19. سهروردی‌ (شیخ‌ اشراق‌)، شهاب‌ الدین،‌ (1380)، التلویحات‌ اللوحیه‌ و العرشیه ‌(مجموعه‌ مصنفات‌ شیخ‌ اشراق‌، ج: 1، صص: 1 ـ 121)، تصحیح‌ و مقدمه‌ی‌ هانری‌ کربن‌، چاپ‌ سوم‌، تهران: پژوهشگاه‌ علوم‌ انسانی‌ و مطالعات‌ اسلامی.‌
20. شافعی‌، حسن‌ محمد عبد اللطیف‌، (1425هـ)، نظریه‌ الحرکه‌ الجوهریه‌ عند ملاصدرا فی‌ سیاق‌ الفکر الاسلامی‌ (الملاصدرا و الفلسفه‌ العالمیه‌ المعاصره‌)، طهران: بحوث ‌مؤتمر الملاصدرا‌.
21. شریف‌، میان‌ محمد، (1365)، تاریخ‌ فلسفه‌ در اسلام‌، ترجمه‌ی‌ نصرالله‌ پورجوادی‌، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.‌
22. شیرازی‌، صدرالدین‌ محمد، (1361)، الحکمه‌ العرشیه‌، تصحیح‌ غلامحسین ‌آهنی‌، تهران: انتشارات‌ مولی.‌
23. ــــــــــــــــــــ، (1346)، الشواهد الربوبیّه‌، تصحیح‌ و تعلیق‌ سید جلال‌الدین‌ آشتیانی‌، مشهد: دانشگاه‌ مشهد.
24. ــــــــــــــــــــ، (1354)، المبدأ و المعاد، تصحیح‌ سید جلال‌ الدین‌آشتیانی‌، تهران: انجمن‌ حکمت‌ و فلسفه‌ی‌ ایران.‌
25. ــــــــــــــــــــ، (بی‌تا)، الحاشیه‌ علی‌ الهیات‌ الشفاء، قم: انتشارات‌ بیدار.
26. ــــــــــــــــــــ، (1981م‌)، الحکمه‌ المتعالیه‌ فی‌ الاسفار العقلیه‌ الاربعه‌، بیروت‌: داراحیاء.
27. ــــــــــــــــــــ، (1402ق)، اسرار الآیات‌، تصحیح‌ محمد خواجوی‌، تهران: انجمن‌ حکمت‌ و فلسفه‌ی‌ ایران.‌
28. ــــــــــــــــــــ، (1313هـ)، شرح‌ الهدایه‌ الاثیریه‌، تهران‌: چاپ‌ سنگی‌، دارالطباعة‌ لآقا سید مرتضی‌.
29. ــــــــــــــــــــ، (1404ق)، کتاب‌ المشاعر، به‌ کوشش‌ هنری‌ کربن‌، چاپ ‌دوم‌، تهران‌: کتابخانه‌ طهوری‌.
30. طباطبائی‌، سید محمد حسین،‌ (1409هـ)، نهایه‌ الحکمه‌، علّق‌ علیه‌ محمد تقی‌ مصباح‌، تهران: نشر الزهراء.
31. علوی‌، هادی‌، (1971م)، نظریه‌ الحرکه‌ الجوهریه‌ عند الشیرازی‌، بغداد: مطبعة ‌الارشاد.
32. غزالی‌، محمد بن‌ محمد، (1424ق)، مقاصد الفلاسفه‌، تحقیق‌ سلیمان‌ دنیا، تهران: انتشارات‌ شمس‌ تبریزی.‌
33. فیض‌ کاشانی‌، ملامحسن،‌ (1403هـ)، اصول‌ المعارف‌، تعلیق‌ و تصحیح‌ و مقدمه‌ی ‌سید جلال‌ الدین‌ آشتیانی‌، چاپ‌ دوم‌، قم: دفتر تبلیغات‌ اسلامی.‌
34. کاپلسون‌، فردریک‌، (1362)، تاریخ‌ فلسفه‌، ترجمه‌ی‌ جلال‌ الدین‌ مجتبوی‌، تهران‌: انتشارات‌ علمی‌ و فرهنگی.‌
35.  کلینی‌، محمد بن‌ یعقوب،‌ (1388ق)، الکافی‌، تحقیق‌ علی‌ اکبر غفاری‌، چاپ ‌سوم‌، تهران: دارالکتب‌ الاسلامیه.‌
36.  مطهری‌، مرتضی‌، (1366)، حرکت‌ و زمان‌ در فلسفه‌ اسلامی‌، تهران‌: انتشارات ‌حکمت.‌
37. مطهری‌، مرتضی‌، (1373)، مقالات‌ فلسفی‌، تهران‌: انتشارات‌ صدرا.
38.  میرداماد، محمد باقر، (1385)، الأفق‌ المبین‌، به‌ کوشش‌ عبد الله‌ نورانی‌، تهران: دانشگاه‌ تهران‌.
39. ـــــــــــــــــــ، (1381)، الایماضات‌ (مصنفات‌ میرداماد، ج: 1، صص: 1 ـ 112)، به‌ اهتمام‌ عبدالله‌ نورانی‌، تهران: دانشگاه‌ تهران‌.
40. ـــــــــــــــــــ، (1423هـ)، الصراط‌ المستقیم‌ فی‌ ربط‌ الحادث‌ بالقدیم‌، تحقیق ‌و تعلیق‌ علی‌ اوجبی‌، تهران: دفتر نشر میراث‌ مکتوب‌.
41. ــــــــــــــــــــ، (1408هـ)، کتاب‌ القبسات‌، به‌ کوشش‌ مهدی‌ محقق‌، چاپ‌ دوم‌، تهران: دانشگاه‌ تهران‌.
42. ــــــــــــــــــــ، (1415هـ)، نبراس‌ الضیاء و تسواء السواء فی‌ شرح‌ باب‌ البداء و اثبات‌ جدوی‌ الدعاء، تصحیح‌ و تحقیق‌ حامد ناجی‌، تهران: دفتر نشر میراث‌ مکتوب‌.