نقدی بر نظریه ی اصالت وجود و عینیت ماهیت

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد فلسفه ی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

«اصالت وجود» یکی از بنیادی‌ترین و اساسی‌ترین ابتکارات صدرالمتألهین است که بسیاری از مباحث فلسفی تحت تأثیر آن رنگ دیگری به خود گرفته است.
با همه‌ی وضوح این مسأله در نزد ارباب حکمت متعالیه، گاه تقریرهایی نامشهور از اصالت وجود ارائه می‌شود. آن‌چه این تفاسیر در باب «ماهیت» می‌گویند، طیفی است از «سراب محض»‌ بودن تا «عینیت».
براساس تقریر نامشهور از اصالت وجود، هم‌چنان‌که وجود اصالت و تحقق دارد، ماهیت نیز عینیت دارد، ولی ماهیت به نفس وجود، عینیت پیدا کرده و به یک مصداق واحد موجودند. قائل این قول1 معتقد است که این تفسیر، مراد و مرضی صدرالمتألهین است.
در این مقاله بر آنیم تا با بیان تفصیلی محل نزاع، مراد صدرالمتألهین را روشن کرده و ادله و براهین مختلف تقریر مشهور را نقد و بررسی کنیم.

کلیدواژه‌ها


۱. آشتیانی، سید جلال الدین، (۱۳۸۲)، هستی از نظر فلسفه و عرفان، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چ ۴.
۲. ___________  ، (۱۳۷۸)، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، قم: انتشارات دفتر تبلیغات ۴ جلد، چ ۲.
۳. بهمنیار، (۱۳۷۵)،  التحصیل، تصحیح و تعلیق استاد مرتضی مطهری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چ ۲.
۴. جوادی آملی، عبدالله، (۱۳۷۵)، رحیق مختوم، قم: نشر اسراء، ۱۰ جلدی.
۵. سبزواری، ملاهادی، (۱۳۶۹)، شرح منظومه حکمت، قسمت امور عامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
۶. ـــــــــــــــــــ ، (۱۳۸۰)،شرح منظومه حکمت، صححه و علق علیه آیة الله حسن‌زاده الآملی، چ: ۲، تهران: نشر ناب.
۷. صدرالدین، محمد بن ابراهیم، (۱۳۶۸)،  الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، قم: انتشارات مصطفوی، ۹ ج، چ: دوم.
۸. ــــــــــــــــــــــــــــ ،  تعلیقه بر حکمة الاشراق، چاپ سنگی.
۹. ــــــــــــــــــــــــــــ ، الرسائل، قم: مکتبه المصطفوی، چاپ بنیاد سنگی.
۱۰. ـــــــــــــــــــــــــــ ، (۱۳۸۳)، تعلیقه بر الهیات شفاء، تصحیح  نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، ۲ ج.
۱۱. ـــــــــــــــــــــــــ ، (۱۳۶۰)، الشواهد الربوبیه، مشهد: مرکز نشر دانشگاهی، چ ۲.
۱۲. ـــــــــــــــــــــــــ ، (۱۳۶۳)، المشاعر، قم: انتشارات طهوری، چ دوم.
۱۳. ـــــــــــــــــــــــــ  ، (۱۳۷۵)، مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، تصحیح حامد ناجی، تهران: انتشارات حکمت.
۱۴. طباطبایی، محمدحسین، (۱۳۸۰)،  نهایه الحکمه، تصحیح و تعلیق غلامرضا الفیاضی، قم: انتشارات مؤسسه‌ی آموزش و پژوهشی امام خمینی (ره)، ۴ ج.
۱۵. ــــــــــــــــــــــــ ، (۱۴۲۴)، نهایه الحکمه، تحقیق و تعلیق عباس‌علی الزارعی، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، البطعة ۱۸.
۱۶. ـــــــــــــــــــــــ ، (بی‌تا)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، پاورقی استاد شهید مرتضی مطهری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
۱۷. عبودیت، عبدالرسول، (۱۳۸۵)، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، تهران: انتشارات سمت.
۱۸. کرجی، علی، (بی‌تا)، اصطلاحات فلسفی و تفاوت آن با یک‌دیگر، قم: انتشارات دفتر تبلیغات، چ دوم.
۱۹. مدرس طهرانی، آقاعلی حکیم، (۱۳۷۸)، مجموعه مصنفات آقاعلی مدرس، تهران: انتشارات اطلاعات.
۲۰. مصباح یزدی، محمدتقی، (۱۳۸۳)، آموزش فلسفه، ج ۲،  تهران: انتشارات امیرکبیر، چ ۶.
۲۱. ــــــــــــــــــــــــ ، (۱۴۰۵ﻫ)، تعلیقه علی نهایه الحکمه، البطعة الاولی، قم: مؤسسه فی طریق الحق.
۲۲. مطهری، مرتضی، (۱۳۸۰)، مجموعه آثار استاد مرتضی مطهری، شرح مبسوط منظومه، بی‌نا، ج ۹.
۲۳. موسوی بجنوردی، محمدکاظم، (۱۳۷۶)، دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج اول، تهران: مرکز دائرة المعارف اسلامی، چ ۶.
۲۴. میرداماد، (۱۳۸۱)، مصنفات میرداماد، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
۲۵. هیکو ایزوستو، توشی، (۱۳۶۸)، بنیاد حکمت سبزواری، ترجمه‌ی سید جلال الدین مینوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چ ۲.
مقالات
۲۶. فیاضی غلامرضا، «گفت و گویی در باب حکمت متعالیه»، معرفت فلسفی، شماره‌ی ۳۹.
۲۷. ـــــــــــــــ ، «اصالت وجود و عینیت ماهیت»، پژوهش و حوزه، شماره‌ی اول.
۲۸. ـــــــــــــــ ، «آشنایی با پژوهشگران حوزه (استاد فیاضی)» مجله‌ی معرفت، شماره‌ی ۹.
۲۹. معلمی، حسن، «اعتباریت ماهیت از عرش عینیت تا فرش سرابیت»، معرفت فلسفی، شماره‌ی ۳.