تأثیر اندیشه‌ی ابن عربی در باب «ولایت» بر شیخ محمود شبستری با تکیه بر گلشن راز

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکتری دانشگاه شیراز

چکیده

آ‌ن‌چه مسلم است این‌که ابن عربی با عرفانی پیش‌رو و بسیار متعالی، عصاره‌ی ماترک تعالیم اولیای پیشینِ متصوفه را با برخوردی نظری و فلسفی و نبوغی عدیم المثل، چنان خلاقانه به بازتولیدی نو تبدیل کرد که هنوز، تا عصر حاضر، خودْ میراث‌گذار و پدر فکری اکثر عرفای متأله و متفکر به شمار می‌آید. سلطه‌ی اندیشه‌ی او از زمان حیاتش تا ظهور عرفای شیعی و نظریه‌پردازان و نقادان صفوی و قاجار و متأخرین معاصر، خود، گواه عظمت روح و فکر وی است.
یکی از مهم‌ترین آموزه‌های فکری ابن عربی در عرفان نظری، در باب ولایت است. مبحث ولایت را می‌توان به دو دوره‌ی قبل و بعد از ابن عربی تقسیم کرد. آن‌چه از این مفهوم و مصادیق ظهوری آن در اندیشه‌ی شیخ محمود شبستری در گلشن راز برمی‌آید، ادامه‌ی تعالیم سنت اکبری و شارحین معاصر وی، چون قیصری و کاشانی است. در این مقاله سعی شده است آن‌چه از تعالیم محیی‌الدین ابن عربی در اندیشه‌ی شیخ شبستری درباره‌ی ولایت و انسان کامل رسوخ کرده است با تکیه بر منظومه‌ی گلشن راز، بررسی و تحلیل شود.
این مقاله ماحصل تحلیل مقایسه‌گونه‌ای بین آرای ابن عربی و شبستری، برای نشان دادن نقطه‌های تأثر عارف شبستر از آثار شیخ اکبر است. بنابراین در خلال مطالب، به فراخور موضوع، از قیاسات و اشارات سایر شراح آثار ابن عربی و عرفای مقدم بر وی نیز استفاده گردیده است.

کلیدواژه‌ها


1. ابن عربی، محیی الدین، (1366)، فصوص الحکم، شرح و تعلیقات ابوالعلاء عفیفی، تهران: الزهرا.
2. ــــــــــــــــــــــ، (1386)، فصوص الحکم، درآمد،‌ برگردان متن، توضیح و تحلیل محمدعلی موحد و صمد موحد، تهران: کارنامه.
3. ــــــــــــــــــــــ، (1381)، فتوحات المکیه، ترجمه‌ی دکتر محمد خواجوی، تهران: مولی.
4. اولوداغ، سلیمان، (1384)، ابن عربی، ترجمه‌ی داود وفایی، تهران: مرکز.  
5. پارسا، خواجه محمد، (1366)، شرح فصوص الحکم، تصحیح جلیل مسگرنژاد، تهران: دانشگاه تهران.
6. جهانگیری، محسن، (1361)، محیی الدین عربی، تهران: دانشگاه تهران.
7. خوارزمی، تاج الدین حسین، (1385)، شرح فصوص الحکم، به اهتمام نجیب مایل هروی، چاپ چهارم، تهران: مولی.
8. راتکه، برندرودلف و جان اوکین، (1379)، مفهوم ولایت در دوران آغازین عرفان اسلامی، ترجمه مجدالدین کیوانی، تهران: مرکز.
9. رجائی، احمدعلی، (1342)، خلاصه شرح تعرف، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
10. سجادی، سید جعفر، ( 1381)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ ششم، تهران: طهوری.
11. ــــــــــــــــــ، (1366)، فرهنگ معارف اسلامی، چاپ دوم، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
12. شبستری، محمودبن عبدالکریم، (1333)، گلشن راز، شیراز: کتابخانه‌ی احمدی.
13. طباطبایی، سید محمد حسین، (بی تا)، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم: موسسه نشر اسلامی.
14. طبرسی، فضل بن حسن، (1406 ق)، مجمع البیان، بیروت: دارالمعرفه.
15. طوسی، ابونصر علی بن سراج، (1381)، اللمع فی التصوف، ترجمه‌ی مهدی محبتی، تهران: اساطیر.
16. قشیری، ابوالقاسم هوازن عبدالکریم، (1361)، ترجمه رساله قشیریه، با تصحیحات و استدراکات بدیع الزمان فروزانفر، چاپ دوم، تهران: علمی‌ و فرهنگی.
17. قونوی، صدرالدین، (1374)، الفکوک، تهران: مولی.
18. قیصری، داوود بن محمود، (1384)، شرح فصوص الحکم، قم: بوستان کتاب.
19-کاشانی، عزالدین محمود، (1382)، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، مقدمه، ‌تصحیح و توضیحات عفت کرباسی، دکتر محمدرضا برزگر مطلق، تهران: زوار.
20. کیاشمشکی، ابوالفضل، (1378)، ولایت در عرفان با تکیه بر آرای امام خمینی(ره)، قم: نشر دارالصادقین.
21. ـــــــــــــــــــ، (1381)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، به کوشش علیقلی محمودی بختیاری، [بی جا]: نشر علم.
22. مطهری، مرتضی، (بی تا)، ولاء‌ها و ولایت‌ها، تهران: صدرا.
23. مکارم شیرازی، ناصر، (1361)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
24. موحد، صمد، (1365)، مجموعه آثار شیخ محمود شبستری، تهران: طهوری.
25. نسفی، عزیزالدین، (1962 م)، منازل السائرین، با مقدمه ماریژان موله، تهران، ‌پاریس: انجمن ایران - فرانسه.
26. ـــــــــــــــ، (1344)، کشف الحقایق، به اهتمام احمد مهدوی دامغانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
27. هجویری ،علی بن عثمان، (1358)، کشف المحجوب، تهران: طهوری.
28. ـــــــــــــــــــــــ، (1386)، کشف المحجوب، مقدمه و تصحیح دکتر محمود عابدی، چاپ سوم، تهران: سروش.
29. یثربی، یحیی، (1384)، عرفان نظری، چاپ پنجم، قم: بوستان کتاب.