تبیین و تحلیل نظریات معرفت‌شناختی حکیم محمد حسن الهی طباطبایی در «رسالۀ الإشتباهات» و تطبیق اجمالی آن بر مبانی حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه فردوسی مشهد و مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان

2 دانشجوی دکترا دانشگاه امام صادق

10.22099/jrt.2024.49474.3000

چکیده

محمد حسن الهی طباطبایی برادر کوچک علامه طباطبایی و از شاگردان میرزا علی قاضی است. از معدود آثار به جای مانده از ایشان رساله‌ای کوتاه به نام «رسالۀ الإشتباهات» در موضوع ادراک و برخی مسائل معرفت‌شناختی می‌باشد. الهی طباطبایی در این رساله به برخی از مسائل مهم معرفت‌شناسی می‌پردازد که از میان آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود: «توهم انقطاع و استقلال وجودی موجودات به مثابۀ خطایی معرفت شناختی»، «علم تنها راه شناخت و ارتباط انسان با خارج»، «نفس و علیت آن نسبت به معلومات و زمینه‌سازی آن برای اثبات اتحاد علم و عالم و معلوم»، «اقتدار نفس نسبت به ایجاد تغییر در صور منشئات»، «انحصار عالَم انسان در معلومات» و «عاملیت حکم و ارادۀ انسان در وقوع حوادث»؛ تبیین این مسائل در «رسالۀ الإشتباهات» ممکن است در برخی مواضع موهِم این توهم باشد که این نظریات از اتقان و استحکام کافی علمی برخوردار نیست. در این مقاله سعی شده است که ضمن تبیین نظریات ایشان و تطبیق اجمالی آنها با مبانی معرفتی حکمت متعالیه به عنوان دستگاه مترقی معرفت‌شناسی اسلامی توهم مذکور زدوده شود و مشخص گردد که حتی می‌توان نظریات الهی طباطبایی را در برخی مواضع تبیین نوینی از مسائل معرفت‌شناسی اسلامی دانست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات