تأثیر اعتقاد به توحید افعالی بر پذیرش علیت از دیدگاه محمد غزالی و ابن‌عربی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد فلسفه و کلام دانشگاه شیراز

2 کارشناس ارشد فلسفه و کلام دانشگاه شیراز

چکیده

توحید افعالی به معنای نفی تأثیر از غیر خداست. از سوی دیگر اصل علیت مستلزم پذیرش تأثیر و تأثر میان مخلوقات است که این دو امر ظاهراً با یکدیگر سازگار به نظر نمی‌رسند. این مقاله بر آن است که با بررسی افکار ابن عربی و غزالی به عنوان دو تن از مدافعان توحیدافعالی، به بررسی تطبیقی موضع آن‌ها در قبال بحث علیت بپردازد. آن‌ها تقریر فلاسفه از علیت را رد می‌کنند و هر یک سعی دارند جایگزینی برای بحث علیت ارائه دهند که قادر به توضیح منطقی رابطه‌ی خدا و مخلوقات از یک سو و رابطه‌ی مخلوقات با یکدیگر از سوی دیگر باشد. اقتران پیشنهاد مشترک آن‌ها به عنوان جایگزین علیت است؛ اما برداشت هر یک از اقتران لزوماً یکسان نیست که این امر نشأت گرفته از مبانی متفاوت فکری آن‌هاست. این نکته سبب می‌شود که ابن‌عربی راه حل نهایی رفع این تعارض را در بحث تجلی و ظهور بداند.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم
2. آشتیانی، جلال الدین، (1380)، شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم، قم: بوستان کتاب.
3. ابن عربی، محی الدین، (1370)، فصوص الحکم، تهران: الزهراء.
4. ----------------، (بی‌تا)، الفتوحات المکیه، ج 1،2،3،4، بیروت: دار الصادر.
5. شریف، میان محمد، (1362)، تاریخ فلسفه در اسلام، ج 1، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
6. طباطبائی، سیدمحمدحسین، (بی‌تا)، اصول فلسفه و روش رئالیسم (مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری)، ج 3، قم: صدرا.
7. عبودیت، عبدالرسول، (1388)، درآمدی بر نظام حکمت صدرایی، ج1، تهران: سمت.
8. غزالی، امام محمد، (1962م.)، الاقتصاد فی الاعتقاد (تصحیح ابراهیم آکا و حسین آتای)، آنکارا: دانشگاه آنکارا.
9. --------------، (1361)، تهافت الفلاسفه، تهران: دانشگاه تهران.
10. -------------، (1377)، احیا علوم‌الدین، ج 4، تهران: انتشارات علمی ‌و فرهنگی.
11. کاکائی، قاسم، (1383)، خدامحوری در تفکر اسلامی‌ و فلسفه مالبرانش، تهران: حکمت.
12. مطهری، مرتضی، (1384)، عرفان حافظ، قم: صدرا.