تجربه‌ی دینی و وحی نبوی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه اصفهان

2 کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان

چکیده

در باب مسأله‌ی «وحی»، می‌توان چنین ادعا نمود که تبیین ماهیت و شناخت حقیقت آن برای انسان چندان امکان‌پذیر نبوده، تعاریف ارائه‌شده برای آن عمدتاً تعاریفی شرح اللفظی است. در مجموع، تاکنون چند دیدگاه عمده در توصیف و تشریح  «وحی نبوی» مطرح شده است. دیدگاهی که بیشتر مورد بحث ماست، دیدگاه «تجربه‌ی دینی» است که بر مواجهه‌ی پیامبر با خدا تأکید می‌کند. در این دیدگاه، هیچ کلام یا گزاره‌ای القا نمی‌شود، بلکه «وحی» تفسیر و گزارش پیامبر از تجربه‌ی شخصی خویش است.
اندیشمندان مسلمان در ارزش معرفتی نظریه‌ی «تجربه‌ی دینی» مناقشه کرده‌اند، زیرا تجربه‌ی دینی، از آن‌جا که احساسی شخصی و مواجهه‌ای درونی است، لزوماً نمی‌تواند حقیقتی بیرون از شخص تجربه‌گر را اثبات نماید. با این تلقی، «وحی نبوی» ساحتی بشری می‌یابد، زیرا کلمات «وحی»، که بر زبان پیامبر جاری می‌گردد، حاصل مشاهدات شخص پیامبر و عباراتی منطبق با زبان و ادبیات اوست. به علاوه، بر این اساس که چنین مواجهه‌ای از طریق مفاهیم و استدلال‌های عقلی به دست نیامده است، در مقام تبیین، عیناً انتقال‌پذیر به دیگران نخواهد بود. با چنین نگاهی، دست بشر از ساحت الوهی کوتاه خواهد شد و کلام نبی از شائبه‌ی دخل و تصرف یا کمبود و نقصان مصون نخواهد ماند و در نتیجه، ارسال انبیا، که هدف آن سعادت و هدایت انسان‌هاست، کاری عبث و نقض غرض خواهد بود. بنابراین، دیدگاه «تجربه‌ی دینی» نمی‌تواند کاملاًً با وحی نبی خاتم (ص) قابل انطباق باشد.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2- آریا نژاد، سعید، (26/9/85)، «معرفت‌شناسی تجربه‌ی دینی»، روزنامه‌ی رسالت، ص: 18.
3. ابن منظور، ابوفضل جمال الدین محمد بن مکرم، (1410ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
4. ابو زهره، محمد، (1370)، معجزه‌ی بزرگ (پژوهشی در علوم قرآنی)، ترجمه‌ی محمود ذبیحی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
5. پترسون، مایکل و دیگران، (1376)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه‌ی احمد نراقی و ابراهیم خلیفه سلطانی، تهران: طرح نو.
6. پرادفوت، وین، (1377)، تجربه‌ی دینی، ترجمه‌ی عباس یزدانی، قم: مؤسسه‌ی فرهنگی طه.
7. توکلی، طاهره، (1384)، «اعتبار تجربه‌ی دینی در توجیه باورهای دینی»، اندیشه‌ی حوزه، شماره‌ی 1 - 2، صص: 171 –  186.
8. جوادی آملی، عبدالله، (1381)، وحی و نبوت در قرآن، قم: مرکز نشر اسراء.
9. حجازی، فخر الدین، (1354)، پژوهشی درباره‌ی قرآن و پیامبر، تهران: انتشارات بعثت.
10. راغب اصفهانی، (1396ق)، معجم مفردات الفاظ قرآن، بیروت: مطبعه التقدم العربی.
11. سروش، عبدالکریم، (1379)، بسط تجربه‌ی نبوی، چاپ سوم، تهران: مؤسسه‌ی فرهنگی صراط.
12. سعیدی روشن، محمدباقر، (1375)، تحلیل وحی از دیدگاه اسلام و مسیحیت، تهران: مؤسسه‌ی فرهنگی اندیشه.
13. شریعتی مزینانی، محمد تقی، (1354)، وحی و نبوت در پرتو قرآن، تهران: انتشارات حسینه‌ی ارشاد.
14- طباطبایی، سید محمدحسین، (1363)، ترجمه‌ی تفسیر المیزان، 40 جلد، چاپ سوم، قم: مؤسسه‌ی مطبوعات دار العلم‌.
15. ــــــــــــــــــــــــــــ ، (1360)، مباحثی در وحی و قرآن، تهران: بنیاد علوم اسلامی.
16. فعالی، محمد تقی، (1380)، «آیا دین، فقط تجربه‌ی دینى و درونى است؟»، رواق اندیشه، شماره‌ی 5، صص: 41 – 64.
17. قائمی نیا، علیرضا، (1381)، تجربه‌ی دینی و گوهر دین، قم: بوستان کتاب.
18. قائمی نیا، علیرضا، (1381)، وحی و افعال گفتاری، قم: انجمن معارف اسلامی.
19. قدردان قراملکی، محمد حسن، (1386)، آیین خاتم، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی.
20. قرشی، سید علی اکبر، (1372)، قاموس قرآن، چاپ یازدهم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
21. گیسلر، نورمن، (1384)، فلسفه‌ی دین، ترجمه‌ی حمیدرضا آیت‌اللهی، تهران: انتشارات حکمت.
22. محمدرضایی، محمد و دیگران، (1381)، جستارهایی در کلام جدید، تهران: انتشارات سمت.
23. معرفت، محمد هادی، (1371)، آموزش علوم قرآن، ترجمه‌ی ابومحمد وکیلی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
24. معلوف، لویس، (1927م)، المنجد فی اللغه و الادب و العلوم، چاپ پنجم، بیروت: المطبعه الکاتولیکیه.
25. موسوی غروی، سید محمد جواد، (1384)، آدم از نظر قرآن، 3 ج، ج 3، تهران: نشر نگارش.
26. نبویان، سید محمد، (1380)، «حقیقت وحى و تجربه‌ی دینى»، رواق اندیشه، شماره‌ی 1، صص: 44 - 66.
27. نمازی، محمود، (بی‌تا)، «ویژگی‌های تجربه‌ی دینی از دو منظر غربی و اسلامی»، مجله‌ی معرفت، شماره‌ی 99، صص: 18 - 27.
28. نوظهور، یوسف، (1379)، عقل و وحی و دین و دولت در فلسفه‌ی اسپینوزا، تهران:انتشارات پایا.
29. یزدانی، عباس، (25/1/82)، «تجربه‌ی دینی چیست؟»، جام جم آن لاین.