زبان دین از دیدگاه ملاصدرا و قاضی سعید قمی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد فلسفه دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

زبان­شناسی دینی خواستار کشف رازهای زبان الاهی است که در قالب زبان بشری بیان شده است تا از این طریق، هم بتواند به سؤالات زیادی در مورد نحوه­ی نزول کلمات الاهی، چگونگی حفظ معانی کلمات در عالم علوی و عالم سفلی و ... پاسخ دهد و هم در مورد راه­یابی به فحوای اصلی متون الاهی که همان نظر شارع مقدس است، به حقایقی دست یابد. در راستای فهم «زبان قرآن کریم»، شناخت نظریات ملاصدرا و قاضی سعید قمی از اهمیت به­سزایی برخوردار است؛ زیرا با تقابل این دو دیدگاه، گستره­ی این مسایل نزد متفکران اسلامی، به خوبی آشکار می­شود. مهم­ترین موضوع مورد بحث آن­ها، مسأله­ی «معناشناسی صفات الاهی» است. ملاصدرا با اختیار کردن زبان رمزی و حقیقی و رد هر گونه استعاره به تفسیر کلمات واجب الوجود پرداخت؛ در مقابل، قاضی سعید به زبان سلبی روی آورد. این نوشتار در صدد کشف علت اختلاف این دو متفکر در گزینش نوع زبان دینی است که دامنه­ی آن در «رابطه­ی لفظ و معنا» و «نحوه­ی دلالت اسم بر مسما» نیز کشیده شده است و پس از بیان دیدگاه­های دو طرف در اثبات سخن خویش و رد نظر متقابل، به این مطلب دست می­یابد که این اختلاف ریشه در مبانی انسان­شناختی و جهان­شناختیدارد و سرانجام در این نوشتار، دیدگاه قاضی سعید مورد نقد قرار می­گیرد که از جمله پای­بند نبودن قاضی سعید بر اصول مورد پذیرش خویش است.

کلیدواژه‌ها


1. ابراهیمی دینانی، غلام­حسین، (1375)، اسماء و صفات حق تعالی، تهران: اهل قلم.
2. ــــــــــــــــــــــــ ، (1382)، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران: طرح نو.
3. باربور، ایان، (1374)، علم و دین، بهاءالدین خرمشاهی، چ دوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
4. پترسون، مایکل و دیگران، (1377)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه‌ی احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، چ دوم، تهران: طرح نو.
5. حسن‌زاده آملی، حسن، (1374)، قرآن، عرفان و برهان از هم جدایی ندارند، چ دوم، تهران: انتشارات قیام.
6. حسنی، سیده معصومه، (1379)، زبان دین در مفاتیح الغیب ملاصدرا، پایان نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
7. صدرالدین شیرازی، (1363)، مفاتیح الغیب، محمد خواجوی، تهران: مولی.
8. ــــــــــــــــــ ، (1363)، مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه­ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
9. ــــــــــــــــــ ، (بی‌تا)، الأسفار الاربعه، قم: انتشارات دارالمعارف الاسلامیه.
10. ــــــــــــــــــ ، (1382)، الشواهد الربوبیه، تصحیح، تحقیق و مقدمه: مصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
11. طباطبایی، محمد حسین، (1370)، نهایه الحکمه، ترجمه و شرح علی شیروانی.
12. علی­زمانی، امیرعباس، (1381)، خدا، زبان، معنا، قم: انجمن معارف اسلامی ایران.
13. فراستخواه، مقصود، (1376)، زبان قرآن، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
14. قاضی سعید محمد بن محمد مفید القمی، (1415 ق)، شرح توحید الصدوق، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
15. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1362)، کلید بهشت، تصحیح سید محمد مشکوة، تهران: الزهراء.
16. مکدرموت، مارتین، (1363)، اندیشه­های کلامی شیخ مفید، احمد آرام، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل.
17. هادوی تهرانی، مهدی، (1377)، مبانی کلام اجتهاد در برداشت از  قرآن کریم، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
18. هیک، جان، (1372)، فلسفه­ی دین، بهزاد سالکی، قم: انتشارات بین‌المللی الهدی.
19. Stiver, Dan, R., (1996), The Philosophy of Religious Language, London: Blackwell.