بررسی تطبیقی نخستین عهد الهی در متون زرتشتی، قرآن کریم و عرفان قبالایی (از منظر خصوصیت ها و کارکردها)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ادیان و عرفان دانشگاه سمنان

2 گروه عرفان اسلامی دانشگاه سمنان

چکیده

در برخی متون زرتشتی به ویژه متون پهلوی، نخستین عهد الهی به پیش از آفرینش جهان مادی باز می‌گردد؛ در حالیکه در اوستا به چنین پیمانی اشاره نشده، همان‌گونه که نزد عرفای قبالای زوهری اعتقاد به عهد ازلی عمومیت دارد؛ ولی در تورات و تلمود به آن پرداخته نشده است. در قرآنکریم نیز درباره نخستین عهد الهی سخن گفته شده که به عهد ألست مشهور است، و اکثر مفسّران آن را به پیش از آفرینش انسان بازمیگردانند. این جستار علاوه بر پرداختن به این موضوع به بررسی تحلیلی- تطبیقی نخستین عهد الهی در متون زرتشتی، قرآن و زوهر قبالاییان می‌پردازد؛ و نشان می‌دهد اعتقاد به چنین عهدی، به اهمیت پاسخ به سه پرسش اساسی انسان در خصوص مبدأ، هدف و مقصد آفرینش بازمی‌گردد؛ و زرتشتیان، قبالاییانِ زوهری و اکثر مسلمانان در اعتقاد به عهد ازلی و وجود پیشین ارواح، با یک‌دیگر هم عقیده‌اند؛ اما کارکردهای این عهد در هر آیین متفاوت است. علاوه بر این، با آن که بحث عهد ازلی پیش از اسلام نیز میان ایرانیان زرتشتی رواج داشته؛ ولی خصوصیات هرکدام با توجه به اصول اعتقادیشان، متفاوت بوده است؛ و نگاه اسلام در این خصوص، بر دو آیین دیگر از نظر تأکید بر عقل، اخلاق و توحید برتری دارد.

کلیدواژه‌ها


* قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
1. اوستا، کهن ترین سرودهای ایرانیان، (1394)، گزارش و پژوهش جلیل دوست خواه، چاپ شانزدهم، تهران: مروارید.
2. آنترمن، آلن، (1385)، باورها و آیین‌های یهودی، مترجم رضا فرزین، قم: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
3. بندهش، (1390)، گردآورنده فرنبغ دادگی، مترجم مهرداد بهار.
4. بویس، مری، (1381)، زردشتیان، باورها و آداب دینی آن‌ها، ترجمه عسکر بهرامی، تهران: ققنوس.
5. بهار، مهرداد، (1353)، اساطیر ایران، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
6. البغدادى‏، ابوالقاسم الجنید، (1425ق)، رسائل الجنید، به تصحیح جمال رجب سیدبی، دمشق: دار اقرأ للطباعه و النشر و التوزیع‏.
7. پورجوادی، نصرالله، (1369)، «عهد اَلَست، عقیده ابوحامد غزالی و جایگاه تاریخی آن»، معارف، شماره 2: صص: 3-41.
8. پورجوادی، نصرالله، (1381)، دو مجد (پژوهش‌هایی درباره فخر رازی و محمد غزالی)، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
9. پورجوادی، نصرالله، (1393)، عهد ألست، تهران: فرهنگ معاصر.
10. خرده اوستا، بخشی از کتاب اوستا، (1380). تفسیر ابراهیم پورداوود، تهران: اساطیر.
11. حاج ابراهیمی، طاهره و رامیشی، شهربانو، (1392)، «فرجام شناسی انسانی در تفکر قبالا»، پژوهش‌های ادیانی، شماره 1، صص: 81-102.
12. حاجتی شورکی، سیدمحمد؛ حسنی، سیدعلی، (1396)، «بررسی تطبیقی واژگان قرآنی و اوستایی درباره ساحت غیرمادی انسان»، معرفت ادیان، ش 32: صص: 7-22.
13. حیدری، حسین و آقاجانی، محمد، (1391)، «اوصاف و کارکرد یاریگران خـداوند در اوستـا و عهـد عتیـق(بررسی تطبیقی)»، ادیان و عرفان، ش1، صص: 21-41
14. دینکرد، کتاب سوم، درس‌نامه‌ی دین مزدایی، (1384)، ترجمه فریدون فضیلت، تهران، مهرآیین.
15. رازی، نجم الدین، (1312)، مرصاد العباد من المبدأ الی المعاد، به اهتمام حسین حسینی نعمت االهی (شمس العرفا)، [بی جا، بی نا].
16. ریاضی هروی، شیدا؛ شمشیری، بابک، (1393)، «نگاهی به انسان شناسی زرتشت و استنتاج دلالت های تربیتی آن»، معرفت ادیان، ش18، صص: 119- 135.
17. سلطانی، منظر، (1389)، «بررسی مفهوم الست از دیدگاه عارفان تا قرن هشتم ه.ق»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 68، صص: 127-91.
18. سلیمانی، لیلا، ( 1392الف)، «بررسی جنبه تاریخی، سیر تطور و حجیت اَوِستا کتاب مقدس زرتشتیان»، جلد اول، بوشهر: کنگره بین المللی فرهنگ و اندیشه دینی.
19. سلیمانی، مرضیه، (1392ب)، «خاستگاه های عرفان یهودی»، کتاب ماه دین، شماره 188، صص: 17-19.
20. شولم، گرشوم، (1385)، جریانات بزرگ در عرفان یهودی، مترجم فریدالدین رادمهر، تهران: انتشارات نیلوفر.
21. طباطبایی، محمد حسین، (1374)، تفسیر المیزان، جلد 8، ترجمه محمدباقر موسوی، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
22. عرب، مهین، (1393)، «منجی موعود در ادیان بزرگ قبل از اسلام»، الهیات تطبیقی، ش 11: صص: 149-168.
23. الفراهیدی، خلیل بن احمد، (1383)، ترتیب کتاب العین، تحقیق مهدی المخزومی، ابراهیم السامرائی؛ تصحیح اسعد الطیب، ج7، چاپ دوم، قم: نشر اسوه.
24. قنبری، بخشعلی و مهدیه، فاطمه، (1389)، «شیخنا در قبالا»، پژوهشنامه ادیان، ش8، صص: 57-76.
25. کتاب مقدس، عهد عتیق و عهد جدید، (1380)، ویلیام گلن و هنری مرتن، ترجمه فاضل خان همرانی، تهران: اساطیر.
26. کتاب‌هایی از عهد عتیق، (1390)، کتاب‌های قانونی ثانی بر اساس کتاب مقدس اورشلیم، ترجمه پیروز سیار، تهران: نی.
27. کرمانی، محمد بهزاد، (1387الف)، «قبالا یا کابالا، معرفی اجمالی عرفان یهود»، انسان پژوهشی دینی، شماره 15، صص: 31-46.
28. کرمانی، محمد بهزاد، (1387ب)، «ارتداد رازگونه، کندوکاوی در عرفان سیاسی یهود»، انسان پژوهی دینی، شماره16، صص: 3-18.
29. کهن، راب. آ.، (۱۳۵۰)، گنجینه‌ای از تلمود، ترجمه امیر فریدون گرکانی، تهران: چاپخانه زیبا.
30. گیگر، ویلهلم؛ هینتس، والتر و ویندیشمن، فردریک، (1382)، زرتشت در گاتاها (حکمت، عرفان، بنیادهای اخلاقی، جهان‌بینی و فلسفه سیاسی)، ترجمه متون کلاسیک یونان درباره زرتشت و مغان، مترجم هاشن رضی، تهران: سخن.
31. مستتر، جیم. د.، (1388)، تفسیر اوستا، ترجمه موسی جوان، چاپ سوم، تهران: دنیای کتاب.
32. مینوی خرد، (1354)، ترجمه احمد تفضلی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
33. نجمی، شمس الدین، (1384)، «مهر، خدای صلح و پیمان»، مطالعات ایرانی، ش 7، صص: 231-243.
34. Hirsch, B., (2005), "In the Likeness of a Jew: Kabbalah and the Merchant of Venice", Ben Jonson Journal, Vol. 12, pp. 119-140.
35. Hyman, T. Ronald, (2009), "Four Acts of Vowing in the Bible", The Jewish Bible Quarterly, Vol. 37, No. 4, pp. 231-238.
36. Scholem, G., (1962), Origins of the Kabbalah, Ursprung und Anfange der Kabbala, German translated by The Jewish Publication Society.
37. Scholem, G., (1995), Major Trends in Jewish Mysticism, New York: Schocken Books.
38. The Babylonian Talmud, (1918), translated by Michael L. Rodkinson, volume 1-10.
39. The Zohar, (2003), Pritzker Edition, Vol. 1, translation and commentary by Daniel C. Matt.
40. The Zohar, (2009), Pritzker Edition, translation and commentary by Daniel C. Matt, Vol. 5.
41.  http://jewishencyclopedia.com /articles/9107-kabbalah