تحلیل مبانی معرفت دینی غزالی، با نگاهی به استدلال شرطیه‌ی پاسکال

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه پیام نور تهران و مربی دانشگاه محقق اردبیلی

2 استادیار دانشکده الاهیات، علوم اسلامی و حقوق دانشگاه پیام نور ایران

چکیده

علم از نظر معرفت‌شناسان عبارت است از باور صادق موجه. درباره‌ی صدق سه نظریه‌ی اصلی وجود دارد که عبارت است از: نظریه‌ی مطابقت؛ نظریه‌ی سازگاری؛ نظریه‌ی عمل‌گرا. نظریه‌های در باب توجیه را می‌توان به دو دسته‌ی درون‌گرایی و برون‌گرایی تقسیم کرد. نظریه‌های عمده‌ی درون‌گرایی عبارت‌اند از: نظریه‌ی مبناگرایی؛ نظریه‌ی انسجام‌گرایی. در نظریه‌های توجیه برون‌گرایی، باورکننده ملزم به داشتن بینه نیست و توجیه، به عوامل بیرون از باورکننده مربوط است؛ مانند نظریه‌های اعتمادگرایی و احتمال‌گرایی. استدلال شرطیه‌ی غزالی که استدلالی است در باب پذیرش باور به وجود خدا و معاد، در مقام صدق، نظریه‌ای عمل‌گراست و در مقام توجیه، از نظری مبناگراست؛ چراکه معرفت یقینی در این استدلال، همان معرفت خود موجه و پایه است. از نظری، برون‌گراست؛ زیراکه به عوامل بیرون از فاعل شناسا برای توجیه باور، مثل فرآیند حصول باور، ساحت ارادی‌عاطفی و وضعیت عقلانی باور توجه دارد.

کلیدواژه‌ها


۱. پولاک، جان و جوزف کراز، (۱۳۸۵)، نظریه‌های امروزی شناخت، علی حقی، چاپ دوم، قم: بوستان کتاب.
۲. پویمن، لویی پی، (۱۳۸۷)، معرفت‌شناسی: مقدمه‌ای بر نظریه‌ی شناخت، رضا محمدزاده، تهران: دانشگاه امام‌صادق(ع).
۳. خسروی فارسانی، عباس، (۱۳۸۵)، ارزش معرفت‌شناختی و اخلاق؛ استدلال شرطی در منابع اسلامی ‌و الاهیات مسیحی، تهران: دانشگاه امام‌صادق(ع).
۴. ـــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۴)، «تحلیل و نقد شرطیه‌ی پاسکال با توجه به نظریه‌ی تصمیم‌سازی»، نامه‌ی حکمت، شماره‌ی ۶.
۵. شمس، منصور، (۱۳۸۴)، آشنایی با معرفت‌شناسی، تهران: طرح نو.
۶. عثمان، عبدالکریم، (۱۳۸۷)، روان‌شناسی از دیدگاه غزالی و دیگر اندیشمندان اسلامی، سیدمحمدباقرحجتی، تهران: فرهنگ اسلامی.
۷. غزالی، ابوحامد محمد، (۱۳۶۸)، کتاب الاربعین، برهان‌الدین حمدی، تهران: اطلاعات.
۸. ـــــــــــــ، (۱۳۷۴)، میزان العمل، سلیمان دینا، علی‌اکبر کسمایی، تهران: سروش.
۹. ــــــــــــ، (۱۳۳۶ق)، إحیاء علوم الدین، المجلد الرابع، قاهره: دار احیاء الکتب العربیه.
۱۰. ـــــــــــ، (۲۰۰۳)، الاقتصاد فی الاعتقاد، بیروت: دار مکتبه الهلال.
۱۱. ـــــــــــ، (۱۹۹۴)، تهافت الفلاسفه، بیروت: دار مکتبه الهلال.
۱۲. ـــــــــــ، (بی‌تا)، روضه الطالبین و عمده السالکین، بیروت: دارالنهضه الحدیثه.
۱۳. ـــــــــــ، (۱۹۹۶)، محک النظر فی المنطق، بیروت: دار النهضه الحدیثه.
۱۴. ــــــــــــ، (۲۰۰۳)، رساله اللدنیه فی مجموع رسائل الامام الغزالی، بیروت: دار الفکر.
۱۵. ــــــــــــ، (۱۹۹۳)، المنقذ من الضلال و الموصل الی ذی‌العزة و الجلال، بیروت: دار مکتبه الهلال.
۱۶. ـــــــــــــ، (۱۴۰۵)، إحیاء علوم الدین، المجلد الثامن، بیروت: دار الکتاب العربی.
۱۷. ـــــــــــــ، (۲۰۰۰)، میزان العمل، تعلیق بوملحم، بیروت: دار مکتبه الهلال.
۱۸. فتحی‌زاده، مرتضی، (۱۳۸۴)، جستارهایی در معرفت‌شناسی معاصر، قم: کتاب طه.
۱۹. فعالی، محمدتقی، (۱۳۷۷)، درآمدی بر معرفت‌شناسی معاصر و دینی، قم: معاونت امور اساتید دروس معارف اسلامی.
۲۰. فیومرتون، ریچارد، (۱۳۹۰)، معرفت‌شناسی، جلال پیکانی، تهران: حکمت.
۲۱. کشفی، عبدالرسول، (۱۳۸۵)، «دسته‌بندی نظریه‌های توجیه معرفت‌شناسی»، نامه‌ی حکمت، شماره‌ی ۸.
۲۲. نیازاده، ام‌البنی، (۱۳۸۹)، دیدگاه غزالی درباره‌ی اراده و نقش آن در تبیین فلسفه‌ی اخلاق، تهران: دانشگاه پیام‌نور.
23. Edwards, Pool, (1967), The Encyclopedia Of Philosophy, London: Collier Macmillan.
 
24. Hajek, Alan, (2004), “Pascal Wager”, The Stanford Encycolopedia Of Philosophy (Spring 2004 Edition), Edward N.Zalt (ed.), URL=(http;//Plato, Stanford. Edu/ archives/ Spr 2004/ entries/ Pascal Wager/).
 
25. Johnson, Lawrence E, (1992), Focusing on Truth, London, New York: Rutledge.
 
26. Jordan, Jeff, (1986), “Duff and the Wager”, Analysis, Vol 46.
 
27. Rescher, Nicholas, (1985), Pascal Wager: A Study Of Practical Reasoning in Philosophical Theology, Notre Dame: University Of Notre Dame.
 
28. Steup, Mattias, (1995), An Introduction To Contemporary Epistemology, New Jersey: Prentice Hall, Upper Saddle River.