ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تطبیقی آرای لیندا زاگزبسکی و استاد مرتضی مطهری در باب علم پیشین الاهی و اختیار انسان
مسألهی علم پیشین الاهی و اختیار انسان یکی از مسائل اساسی فلسفهی دین است که از دیرباز، ذهن متکلمان و فیلسوفان را به خود معطوف نموده است. بر اساس این مسأله، ازآنجاکه علم مطلق الاهی مستلزم خطاناپذیری آن است، ازاینرو اگر خداوند در زمان t1 بداند که فاعل S فعل a را در زمان t3 انجام میدهد، آنگاه S در زمان t3 فعلی جز a را نمیتواند انجام دهد. ازاینرو، علم پیشین الاهی در تعارضی ظاهری با اختیار انسان است. این مقاله میکوشد آرای لیندا زاگزبسکی (فیلسوف دین معاصر) را با دیدگاههای استاد مرتضی مطهری در این باب مقایسه کند. در این راستا، ابتدا به بررسی پاسخهای سهگانهی کلاسیک به این مسأله (بوثیوسگرایی، آکامگرایی و مولیناگرایی) از منظر زاگزبسکی میپردازد و نشان میدهد که زاگزبسکی ضمن پذیرش برخی از عناصر این دیدگاهها و تلفیق آنها با یکدیگر، سه راهحل بدیع ارائه میکند. مقاله سپس به بررسی دیدگاه استاد مطهری در دو بخش جبر و اختیار و قضا و قدر میپردازد و در پایان، وجوه شباهت و افتراق آرای دو متفکر را نشان میدهد. یافتهی پژوهش آن است که هر دو متفکر سازگاری علم پیشین الاهی را با اختیار انسان میپذیرند، اما «آکامگرایی تومیستی» و دو راهحل دیگر زاگزبسکی بهرغم نکات مثبت و درخور پذیرشی که دارند، در نشان دادن این سازگاری ناتوان است، در حالیکه راهحل استاد مطهری راهحل دقیقی برای اثبات این سازگاری است.
https://jrt.shirazu.ac.ir/article_2583_7c13882286f8a79390982b6c1866ee39.pdf
2014-10-23
1
30
10.22099/jrt.2014.2583
۱- علم پیشین الاهی
۲- اختیار انسان
۳- آکامگرایی تومیستی
۴- لیندا زاگزبسکی
۵- مرتضی مطهری
۶- قضا و قدر
عبدالرسول
کشفی
a_kashfi@yahoo.com
1
دانشیار دانشگاه تهران
AUTHOR
زینب
امیری
zainabamiri9@gmail.com
2
دانشجوی دکتری فلسفه دین دانشگاه تهران
AUTHOR
1. ابنسینا، (1404 ق)، ابوعلی الحسین، التعلیقات، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
1
2. ارسطو، (1980 م)، العباره در: منطق ارسطو، تحقیق عبدالرحمان بدوی، بیروت: دارالقلم.
2
3. بوئثیوس، (1385)، تسلای فلسفه، ترجمه سایه میثمی، تهران: نگاه معاصر.
3
4. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، بیتا، الاسفار الاربعه، ج 6، قم: انتشارات مصطفوی.
4
5. مصباح یزدی، محمدتقی، (1368)، آموزش فلسفه، ج 2، چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
5
6. مطهری، مرتضی، (1385)، مجموعه آثار، ج 1، تهران: انتشارات صدرا.
6
7. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، ج 2، تهران: انتشارات صدرا.
7
8. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، ج 3، تهران: انتشارات صدرا.
8
9. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (1384)، مجموعه آثار، ج 10، تهران: انتشارات صدرا.
9
10. ـــــــــــــــ، (1386)، مجموعه آثار، ج 6، تهران: انتشارات صدرا.
10
11. موحد، ضیاء، (1386)، درآمدی به منطق جدید، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
11
12. میرداماد، قبسات، (1367)، به اهتمام مهدی محقق، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
12
13. Aristotle, (1984), Complete Works of Aristotle: The Rivised Oxford Translation, Edited by Jonathan Barnes, Vol.1, Princeton University Press.
13
14. Molina, Luis de, (1953), Liberi Arbitrii cum Gratiae Donis, Divina Praescientia, Providentia, Praedestinatione et Reprobatione Concordia, ed. By J. Rabeneck, Ona and Madrid.
14
15. Ockham, William, (1969), Predestination, God’s Foreknowledge and Future Contingents, Trans. by Marilyn Mc Cord AdaMs and Norman Kertzmann Indianapolis: Hackett.
15
16. Pike, Nelson, (1970), God and Timelessness, New York: Schocken.
16
17. Swinburne, Richard, (1977), The Coherence of Theism, Oxford: Oxford University Press.
17
18. The Cambridge Dictionary of Philosophy, (1995), CEN, Edition by Robert Audi.
18
19. Wacame Donald, (1989), “Divine Ominisience and Human Freedom”, Bulletin of Evangelical Philosophical Society, 21.
19
20. Wolterstorff, Nicholas, (1975), “God Everlasting”, God and the Good: Essays in Honor of Henry Stob, C. Orlebeke and L. Smedes (eds.), Grand Rapids: Eerdmans.
20
21. Flint, Thomas, (1998), Divine Providence: The Molinist Account, Ithaca: Cornell University Press.
21
22. Frankfurt, Harry, “Alternate Possibilities and responsibility”, Jornal of Philosophy, V.66, No.23.
22
23. Fischer, John Martin, (1989),"Responsibility and Control”, Jornal of Philosophy, ed. by John Martin Fischer, Ithaca, N.Y.:cornell University press.
23
24. Zagzebski, Linda, (2010), “Foreknowledge and Human Freedom”, in Charles Talia Ferro, Paul Draper, and Philip L. Quinn, A Companion to Philosophy of Religion, Second Edition, Blackwell Publishing Ltd.
24
25. Zagzebski, Linda, (2008), “Foreknowledge and Free Will”, Stanford Encyclopedia of Philosophy.
25
26. Zagzebski, Linda, (1991),The Dilemma of Freedom and Foreknowledge, New York: Oxford University Press.
26
27. Zagzebski, Linda, (2004), “Omnisicence Time, and Freedom”, The Blackwell Guide to the Philosophy of Religion, edited by William E.Mann.Oxford and n.Y.:Blackwell.
27
ORIGINAL_ARTICLE
اسلام، مدرنیته و تجربهی دینی: با رویکرد به مفهوم تجربهی دینی از نگاه محمد اقبال لاهوری
تجربهی دینیِ برآمده از سنت اسلامی ما از مبنا باتجربهی دینی مبتنی بر مدرنیته متعارض است. موقعیت اندیشهی فلسفیِ امروزمان بازاندیشی دربارهی مبانیِ این دو و رابطهشان را ضروری میکند. اقبال نخستین متفکر اسلامی است که با مفهومِ «تجربهی دینی» و «مبانی علمی مدرن» به بازاندیشیِ مسائل اساسی اسلام و تبیینهایی اساساً متعارض با ماهیت مبانی آن میرسد. موضوع ما نقد پیامدهای دیدگاه او نیست، بلکه دو مسأله در رویکرد اوست: یکی معرفت مشککِ حاصل از تجربهی دینیِ مبتنی بر «جهانبینیِ مادی»، دوم بُعد سومی به نامِ «روحانی بودن»، که به این معرفت ِمدرن اضافه میکند. این دو، برخلاف تلاش اقبال، جمعپذیر نبودهاند و امروزه دیگر رفعشدنی هم نیستند. فهم موقعیتِ دیالکتیکیِ این دو متناقضْ در بطن فرهنگ امروز، زمینهسازِ خودآگاهی به نحوهی مواجههی امروزیمان باریشهی حقیقت یا خدا و موقعیت اندیشهی فلسفیمان است.
https://jrt.shirazu.ac.ir/article_2605_dde677ff1d9f2a9caa89218876c6288f.pdf
2014-10-23
31
48
10.22099/jrt.2014.2605
1- تجربهی دینی
2- مدرنیته
3- معرفت و تجربهی دینی
4- خودشناسی و مدرنیته
5- تجربهی خدا و مدرنیته
قاسم
پورحسن
ghasemepurhasan@gmail.com
1
استاد فلسفه دین دانشگاه علامه طباطبایی
AUTHOR
مژگان
خلیلی
mozhgan_khalili@yahoo.com
2
دانشجوی دکترای فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی
AUTHOR
1. آلستون، ویلیام، (1378)، «تجربهی دینی ادراک خداوند است»، ترجمهی مالک حسینی، مجلهی
1
کیان، ش 50.
2
2. ـــــــــــــــ، (1381)، «تجربهی دینی»، ترجمهی رضا حق پناه، اندیشه حوزه، ش 35 - 36.
3
3. انور، عشرت، (۱۳۷0)، مابعدالطبیعه از دیدگاه اقبال، ترجمهی محمد بقایی، تهران: انتشارات حکمت.
4
4. ـــــــــــــــ، (1378)، «کانت، اقبال و سطوح معرفت»، ترجمهی محمدبقایی، مجله نامه فلسفه، شماره 7.
5
5. بولتمان، رودلف کارل، (1380)، اسطورهشناسی (مسیحیت)، ترجمهی مسعود علیا، تهران: نشر مرکز.
6
6. برمن، مارشال، (1380)، تجربهیمدرنیته، ترجمهی مراد فرهادپور، تهران: طرح نو.
7
7. پالمر، ریچارد، (1377)، علم هرمنوتیک، محمد سعید حنایی کاشانی، تهران: هرمس.
8
8. پراودفوت، وین، (1383)، تجربهی دینی، مترجم عباس یزدانی، تهران: انتشارات طه.
9
9. پترسون، مایکل [و دیگران]، (1377)، عقل و اعتقاد دینی، احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو.
10
10. پروتی، جیمزال، (1379)، پرسش از خدا در تفکر مارتین هیدگر، ترجمهی محمدرضا جوزی، تهران: نشر ساقی.
11
11. جوادی، محسن، (1376)، نظریه ایمان در عرصه کلام و قرآن، قم: انجمن مصارف.
12
12. جیمز، ویلیام، (1372)، دین و روان، ترجمهی مهدی قائنی، تهران: آموزش انقلاب اسلامی.
13
13. دکارت، رنه، (1381)، تأملات در فلسفه اولی، ترجمه احمد احمدی، تهران: سمت.
14
14. سروش، عبدالکریم، (1377)، صراطهای مستقیم، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
15
15. ــــــــــــــــــ، (1373)، قصه ارباب معرفت، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
16
16. شبستری، محمد مجتهد، (1379)، نقد قرائت رسمی از دین، تهران: طرح نو.
17
17. عنایت، حمید، (1369)، ششگفتار درباره دین و جامعه، تهران: دفترنشر فرهنگ اسلامی.
18
18. فخری، ماجد، (1372)، سیر فلسفه در جهان اسلام، ترجمه زیر نظر نصرالله پورجوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
19
19. قائمی نیا، علیرضا، (1381)، تجربه دینی و گوهر دین، قم: بوستان کتاب.
20
20. ـــــــــــــــــ، (1378)، وحی و افعال گفتاری، قم: انجمن معارف.
21
21. کانت، ایمانوئل، (1362)، سنجش خرد ناب، ترجمهی میرشمس الدین ادیب سلطانی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
22
22. کشفی، عبدالرسول، (1391)، «بررسی دیدگاه ویلیام رو در باب حجیت معرفتشناسی تجربهی دینی»، مجلهی اندیشهی دینی، شماره 42.
23
23. ــــــــــــــــــ، زارع پور، محمد صالح، (1387)، «تقریری جدید از ویلیام آلستون در باب اعتبار معرفتشناختی تجربهی دینی»، مجلهی آیینه معرفت، شماره 17.
24
24. کهون، لارنس، (1382)، از مدرنیسن تا پست مدرنیسم، ترجمهی عبدالکریم رشیدیان، تهران: نشر نی.
25
25. کیوپیت، دان، (1380)، دریای ایمان، ترجمهی حسن کامشاد، چاپ دوم، تهران: طرح نو
26
26. گیسلر، نورمن، (1375)، فلسفه دین، ترجمهی حمیدرضا آیت اللهی، تهران: انتشارات حکمت.
27
27. لاهوری، اقبال، (۱۳۶۸)، بازسازی اندیشه دینی در اسلام، ترجمهی محمد بقائی ماکان، تهران: فردوس.
28
28. ــــــــــــــ، (بیتا)، احیای فکر دینی، ترجمهی احمد آرام، تهران: انتشارات پایا.
29
29. لگنهاوزن، محمد، (1379)، «تجربه دینی»، نقد و نظر، شماره 23.
30
30. مطهری، مرتضی، ( 1375)، مجموعه آثار، ج 4، تهران: انتشارات صدرا.
31
31. معروف، محمد، (1387)، فلسفهی دین از نگاه اقبال، ترجمهی محمد بقایی ماکان، تهران: مروارید.
32
32. ـــــــــــــــ، (1382)، اقبال و اندیشههای دینی غرب، ترجمهی محمد بقایی ماکان، تهران: نشر قصیده سرا.
33
33. میشل، توماس، (1387)، کلام مسیحی، ترجمهی حسین توفیقی، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
34
34. ویتگنشتاین، (1389)، پژوهشهای فلسفی، ترجمهی فریدون فاطمی، تهران: نشر مرکز.
35
35. هاک، سوزان، (1382)، فلسفه منطق، ترجمهی سید محمد علی حجتی، قم: کتاب طه.
36
36. هایدگر، مارتین، (1375)، «عصر تصور جهان»، ترجمهی یوسف اباذری، ارغنون، شماره 11 - 12.
37
37. هیک، جان، (1381)، فلسفه دین، ترجمهی بهزاد سالکی، چاپ سوم، تهران: انتشارات بینالمللی الهدی.
38
38. یزدانی، عباس، (1381)، تجربه دینی، قم: انجمن معارف.
39
39. Bush, Stephen S., (2012), "Concepts and Religious Experiences: Wayne Proudfoot on the Cultural Construction of Experiences", Apr, Cambridge Journals.
40
40. Maroof Shah1, M., (et al), (2011) ”Is Religion Compatible With Modern Science? An Appraisal of Iqbal’s Modernist Compatibility Thesis.” European Journal of Science and Theology, September, Vol.7, No.3.
41
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی رابطهی خدا و آفرینش با معنای زندگی با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی
انسان همواره به دنبال معنای زندگی خویش بوده است. معناداریِ زندگی او را از پوچی و سرگردانی بیرون میآورد. دانستن معنای زندگی با اعتقاد به وجود یا نبود خدا و بالتبع با بحث آفرینش جهان و انسان پیوندی آشکار دارد. وجود خدا، بهمثابهی موجود کامل یا واجبالوجود، مستلزم صفاتی مانند خالقیت، حکمت و علم است. خلقت عالمانه و حکیمانه مستلزم وجود معنا و غایت برای موجودات جهان و از جمله انسان است. از نگاه فیلسوف، متکلم و مفسری همچون علامه طباطبایی، واجبالوجود یا خدا فاقد هدفِ فاعل و البته واجدِ هدفِ فعل است. مراد از فعل خدا مجموعهی عالمِ مخلوقات و از جمله انسان است و هدفِ فعلِ خدا در خلقتِ غیر انسان، عمدتاً فراهم کردن زندگی پاک برای انسان است. در این مقاله با رویکرد فلسفی-کلامی، به واکاوی این مسأله پرداخته خواهد شد.
https://jrt.shirazu.ac.ir/article_2606_20a5a2b15cb20563ff2dc7b38e3e08b2.pdf
2014-10-23
49
72
10.22099/jrt.2014.2606
1- معنای زندگی
2- پوچی
3- آفرینش
4- حکمت الاهی
5- تلازم علت و معلول
6- عبودیت
سیدمرتضی
حسینی شاهرودی
shahrudi@ferdowsi.um.ac.ir
1
استاد فلسفه دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
مسلم
نجفی
moslem.najafi@yahoo.com
2
دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
سیدمحمد
مرتضوی
3
دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
جهانگیر
مسعودی
ja_masoodi@yahoo.com
4
دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
1. قرآن کریم، ترجمهی محمدمهدی فولادوند.
1
2. ابن ابیالحدید،(1404ق)، شرح نهجالبلاغه، قم: مکتبهٔ آیهٔ الله المرعشی النجفی.
2
3. ابن بابویه، (1398 ق)، التوحید، قم: جامعه مدرسین.
3
4. ـــــــــ، (1385)، علل الشرایع، قم: کتابفروشی داوری.
4
5. ابن منظور، جمالالدین، (بیتا)، لسان العرب، بیروت: دارالفکر.
5
6. ابومخنف کوفی، (1417 ق)، وقعهٔ الطف، چاپ سوم، قم: جامعه مدرسین.
6
7. استیس، والتر، (1382)، «در بیمعنایی معنا هست»، ترجمه اعظم پویا، نقد و نظر، ش. 29-30.
7
8. اسمیت، هیوستین، (1382)، «معنای زندگی در ادیان جهان»، ترجمه مصطفی ملکیان، نقد و نظر، ش. 31-32.
8
9. باربور، ایان، (1374)، علم و دین، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، چاپ دوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
9
10. بیات، محمدرضا، (1390)، دین و معنای زندگی در فلسفه تحلیلی، تهران: دانشگاه ادیان و مذاهب.
10
11. پترسون، مایکل، (1379)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، چاپ سوم، تهران: طرح نو.
11
12. دورانت، ویل، (1374)، تاریخ فلسفه، ترجمه عباس زریاب، چاپ دوازدهم، انتشارات علمی و فرهنگی.
12
13. دهخدا، علیاکبر، (1373)، لغتنامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
13
14. راغب اصفهانی، (1996)، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دار الشامیه.
14
15. زنوزی، ملاعبدالله، (1381)، لمعات الهیه، مقدمه و تصحیح سید جلالالدین آشتیانی، چاپ دوم، تهران: مؤسسهی پژوهشی فلسفه و حکمت ایران.
15
16. طباطبایی، سید محمدحسین، (بیتا)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج 5، پاورقی مرتضی مطهری، صدرا.
16
17. ـــــــــــــــــــــــــــــــ، (1387)، انسان از آغاز تا انجام، ترجمه و تعلیق صادق لاریجانی، قم: بوستانکتاب.
17
18. ـــــــــــــــــــــــــــــــ، (1374)، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
18
19. ـــــــــــــــــــــــــــــــ، (1387)، رسائل توحیدی، ترجمه و تحقیق دکتر علی شیروانی، قم: بوستان کتاب.
19
20. ـــــــــــــــــــــــــــــــ، (1387)، رسالت تشیع در دنیای امروز، به کوشش هادی خسروشاهی، چاپ دوم، قم: بوستانکتاب.
20
21. ـــــــــــــــــــــــــــــــ، (1386)، شیعه در اسلام، به کوشش سید هادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب.
21
22. ــــــــــــــــــــــــــــــ، (1382)، شیعه؛ مجموعه مذاکرات و مکاتبات پروفسور کربن با علامه طباطبایی، چاپ چهارم، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
22
23. ـــــــــــــــــــــــــــــــ، (1383)، طریق عرفان یا رساله الولایه، ترجمه صادق حسنزاده، کتابسرای اشراق- بکاء.
23
24. ـــــــــــــــــــــــــــــــ، (1385)، معنویت تشیع، چاپ دوم، قم: تشیع.
24
25. ـــــــــــــــــــــــــــــــ، (1391 ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، الطبعه الثالثه، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
25
26. ـــــــــــــــــــــــــــــــ، (1362)، نهایهٔ الحکمه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
26
27. فارابی، (1379)، اندیشههای اهل مدینه فاضله، ترجمه و تحشیه دکتر سید جعفر سجادی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
27
28. ــــــــــــــــــــــــــــ، (1379)، سیاست مدنیه، ترجمه و تحشیه دکتر سید جعفر سجادی، چاپ سوم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
28
29. مستعان، مهتاب، 1374، کییرکهگور متفکر عارفپیشه، چاپ اول، تهران: نشر روایت.
29
30. مصباح یزدی، محمدتقی، (1366)، آموزش فلسفه، چاپ دوم، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
30
31. مطهری، مرتضی، (1379)، مجموعه آثار، ج 2، چاپ نهم، تهران: صدرا.
31
32. ـــــــــــــــــ، (1379)، مجموعه آثار، ج 7، چاپ ششم، تهران: صدرا.
32
33. ملکیان، مصطفی، (1382)، «اقتراح»، نقد و نظر، ش. 29-30.
33
34. ـــــــــــــــــ، (1379)، تاریخ فلسفه غرب، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
34
35. مولوی، جلالالدین، (1380)، مثنوی معنوی، به اهتمام دکتر توفیق سبحانی، ، تهران: روزنه.
35
36. نسفی، عزیزالدین، (1359)، الانسان الکامل، زیر نظر هانری کربن، چاپ دوم، تهران: کتابخانه طهوری.
36
37. نصر، سیدحسین، (1385)، معارف اسلامی در جهان معاصر، چاپ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
37
38. نصری، عبدالله، (1386)، فلسفه آفرینش، چاپ دوم، قم: دفتر نشر معارف.
38
39. نقیبزاده، میرعبدالحسین، (1372)، درآمدی به فلسفه، چاپ دوم، تهران: کتابخانه طهوری.
39
40. یالوم،آروین، (1390)، رواندرمانی اگزیستانسیال،ترجمه سپیده حبیب، تهران: نشر نی.
40
41. Babcock, Philip, (1986), Websters' Third International Dictionary, USA.
41
42. Concise Routledge Encyclopedia Philosophy, (2000), London & New York: Routledge.
42
43. Craig, Edward, (1998), Routledge Encyclopedia of Philosophy, London & New York, V.5.
43
44. Encyclopedia Dictionary of Philosophy, (2006), New Delhi, V.1.
44
45. Wikipedia.com (Nihilism and Absurdism).
45
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تطبیقی شهر خدای آگوستین و مدینهی فاضله فارابی
مقالهی حاضر پژوهشی تطبیقی است در زمینهی فلسفهی مدنی آگوستین و فارابی با تکیه بر کتاب شهر خدا اثر آگوستین و کتاب آراء اهل مدینه فاضله اثر فارابی. در ابتدا، مفاهیمی چون شهر، عدالت و سعادت مورد بررسی قرار گرفته و سپس مبانی نظری آنها در این دو اثر مقایسه شده است. آگوستین شهر را به معنایی جدید معرفی نموده،فارابی معنای متداول آن را منظور داشته است. مبنای نظری آگوستین آموزههای کتاب مقدس دربارهی دو نوع طبیعت انسانی است و مبنای فارابی مدنیالطبع بودن انسان. این اختلافات منجر به اختلاف در نظام حاکم بر شهر یا مدینه شده است. آگوستین بر شهروندان تکیه دارد و فارابی بر رئیس مدینه. بررسی مبانی نظری و نظام حاکم نشان میدهد امکان تحقق شهر خدا نیز منوط به وجود شهروندان آن است و همواره از ابتدای تاریخ، شهر خدا وجود داشته است، اما تحقق تام آن در روز داوری واپسین خواهد بود، در صورتی که تحقق مدینهی فاضله منوط به وجود رئیس فاضل است و تاکنون تحقق نیافته است. در پایان، فرجام شهروندان مورد بررسی قرارگرفته و این نتیجه حاصل شده است که برمبنای این دو کتاب، اندیشهی آگوستین در فلسفهی مدنی ییشتر صبغهی کلامی و اندیشهی فارابی صبغهی فلسفی داشته است.
https://jrt.shirazu.ac.ir/article_2607_6781d90f5667726b5d21fee59b9956f5.pdf
2014-10-23
73
90
10.22099/jrt.2014.2607
1-آگوستین
2-فارابی
3- شهرخدا
4- مدینهی فاضله
5- شهروندان
6- رئیس مدینه
علی
کرباسی زاده
alikarbasi@ymail.com
1
دانشیار دانشگاه اصفهان
AUTHOR
زهرا
ذوفقاری
goharemehr@yahoo.com
2
کارشناس ارشد فلسفه دانشگاه اصفهان
AUTHOR
1. آگوستین، قدیس،(1380)، اعترافات، ترجمه سایه میثمی، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی، چلپ دوم.
1
2. -----------، (1392)، شهر خدا، ترجمه حسین توفیقی، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ دوم.
2
3. امائورر، آرماند، (1369)، «آگوستین»، ترجمه سید علی حقی، کیهان اندیشه، ش 34، صص142-125، قم: مؤسسه کیهان.
3
4. ایلخانی، محمد، (1389)، تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
4
5. توانا، محمد، (1383)، «نسبت خود و قدرت سیاسی در اندیشه سنت آگوستین»، فصلنامه تخصصی پژوهشی سیاست نظری،ش5، صص45-22، تهران، پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی.
5
6. داوری اردکانی، رضا، (1374)، فارابی، تهران: انتشارات طرح نو.
6
7. -------------، (1388)، نگاهی دیگر به تاریخ فلسفه اسلامی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
7
8. طباطبائی، سید جواد، (1386)، زوال اندیشه سیاسی در ایران، تهران: انتشارات کوثر.
8
9. فاخوری، حنا، (1373)، تاریخ فلسفه در جهان اسلام، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
9
10. فارابی، ابونصر محمد،(1361)، اندیشههای اهل مدینه فاضله، ترجمه جعفر سجادی، تهران: انتشارات طهوری.
10
11. --------------، (1405)، فصول منتزعه، تهران: انتشارات الزّهرا، چاپ دوم.
11
12. ------------، (1408)، السیاسه المدنیه: الملقب بمبادی الموجودات، تهران: انتشارات الزّهرا.
12
13. --------------، (1387)، رسائل فلسفی فارابی: ترجمه دوازده رساله از آثار معلم ثانی، ترجمه سعید رحیمیان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
13
14. فخری، ماجد، (1372)، سیر فلسفه در جهان اسلام: ترجمه فارسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
14
15. کلارک، ماری، (1389)، «شهر خدا»، ترجمه نغمه پروان، اطلاعات حکمت و معرفت، ش3، صص58-54، تهران: مؤسسه اطلاعات.
15
16. کرباسی زاده، علی، (1387)، «مبانی و شرایط امکان تطبیق میان فلسفه مدرسی مسیحی با حکمت اسلامی»، در مجموعه مقالات نشست تخصصی مطالعات تطبیقی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
16
17. لئودلی،(1383)، شرح فلسفه و آثار برگزیده آگوستین قدیس، ترجمه محمد بقائی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات اقبال.
17
18. مجتهدی، کریم، (1379)، فلسفه در قرون وسطی: مجموعه مقالات، تهران: انتشارات امیر کبیر.
18
19. مهاجرنیا، محسن، (1380)، اندیشه سیاسی فارابی، قم: بوستان کتاب.
19
20. Augustine, Aurelius (St. Augustine), (2010), On the Free Choice of the Will, on Grace and Free Choice, and Other Writings, King, Peter, Cambridge: Cambridge University Press.
20
21. Copleston, Fredrick, (2003), History of Philosophy(Medieval Philosophy), V2, London-New York: Continuum.
21
22. Dyson, Robert, (2005), St Augustine of Hippo(The Christian Transformation of Political Philosophy), London: Continuum International Publishing Group.
22
ORIGINAL_ARTICLE
مطالعهی تطبیقی دربارهی دلایل تجرد نفس و بقای آن نزد ارسطو و ابن سینا
فلاسفه از جمله ارسطو و ابنسینا از دیرباز به مسائل مربوط به نفس انسان توجه داشتهاند. همواره یکی از پرسشهای اساسی نزد آنها مسألهی بقای نفس در انسان است. تردیدی نیست که ابنسینا نفس را مجرد دانسته و به تفصیل بر آن استدلال کرده است. اما تعارض سخنان ارسطو در این مقام، همواره موجب اختلاف نظر شارحان شده است، به طوری که گاهی از صورت بودن نفس برای بدن، بر مادیت نفس و از اینرو، بهمثابهی دلیلی بر فساد و عدم بقای نفس بعد از مرگ آن استنباط کردهاند. در این بررسی، دلایلی برای رفع تعارض بین تعریف صورت بودن نفس برای بدن و تجرُّد و بقای آن اقامه شده است؛ مثلاً با اینکه در نظر ارسطو، نفس صورت بدن است و صورت در عین ملازمت با ماده، مفهومی مستقل از آن دارد، اما در برخی مواقع، امکان وجود صورت بدون ماده محتمل بوده و نفس در مقایسه با بدن، اصیل و مستقل دانسته شده است. ازاینرو بر مبنای براهین ضمنی ارسطو و دلایل مصرَّح ابنسینا، استدلال شده است که نفس انسان نمیتواند امری مادی باشد. بنابراین در نظر آنها، نفس بهمنزلهی موجودی فینفسه که ذات آن عقل است، مجرد و باقی است.
https://jrt.shirazu.ac.ir/article_2608_8adf075c6aadb8aaa1d0defb6af6bbb3.pdf
2014-10-23
91
112
10.22099/jrt.2014.2608
1- ارسطو
2- ابنسینا
3- وحدت قوا
4- تجرُّد نفس
5- عقل
حسین
رستمی جلیلیان
1
دکتری فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی
AUTHOR
1. ابنسینا، (1375)، اشارات و تنبیهات، ترجمه و شرح از حسن ملکشاهى، تهران: سروش.
1
2. ــــــ، (1403ق)، الاشارات و التنبیهات، الاشارات و التنبیهات، مع الشرح للمحقق نصیرالدین و شرح الشرح للعلامه قطب الدین الرازی، جلد 2 و 3، قم: دفتر نشر الکتاب.
2
3. ــــــ، (1379)، التعلیقات، چاپ چهارم، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات.
3
4. ــــــ، (1371)، المباحثات، تحقیق و تعلیقه محسن بیدارفر، قم: انتشارات بیدار.
4
5. ــــــ، (1361) ، النجاه، ویرایش محمد تقی دانش پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
5
6. ــــــ، (1375)، النفس من کتاب الشفاء، تحقیق حسنزاده آملی، قم: مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.
6
7. ــــــ، بیتا، رسائل، قم: انتشارات بیدار.
7
8. ــــــ، (1383)، رسالهى نفس، با مقدمه و حواشى و تصحیح دکتر موسى عمید، همدان: دانشگاه بوعلى سینا.
8
9. ابنرشد، (1377)، تفسیر مابعدالطبیعه، جلد3، تهران: انتشارات حکمت.
9
10. ارسطو، (1369)، دربارهی نفس، با تعلیقات تریکو، چاپ سوم، ترجمهی علیمراد داودی، تهران: انتشارات حکمت.
10
11. ارسطو، (1384)،متافیزیک، ترجمهٔ شرفالدین خراسانی، چاپ سوم، تهران: انتشارات حکمت.
11
12. حائری مازندرانی، ملاصالح، (1362)، حکمت بوعلی، جلد 1، تهران: نشر محمد، انتشارات علمی.
12
13. حسنزاده آملی، حسن، (1371)، عیون مسائل النفس و سرح العیون فی شرح العیون، تهران: انتشارات امیرکبیر.
13
14. راس، دیوید، (1377)، ارسطو، ترجمهی مهدی قوام صفری، تهران: انتشارات فکر روز.
14
15. Aristotle, (1952), The Works of Aristotle, Translated by Sir David Ross, vol. xii, select fragments, Oxford: Oxford at the clarendon press.
15
16. Aristotle, (1958), Posterior Analytics, Jonathan Barns, trans. Oxford.
16
17. Aristotle, (1913), Sense and Sensibilia, J.I. Beare trans. Leipzing.
17
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی تطبیقی مرگ اندیشی از دیدگاه خیام و عطار
اندیشیدن درباره­ی مرگ و سخنگفتن از آن یکی از بن­مایه­های رایج در ادبیات و جریان اندیشگانی یک قوم است. ادبیات هر ملت زمینهای مناسب برای بازتاباندن و شناسایی اندیشه­های ایشان درباره­ی مرگ خواهد بود. از سوی دیگر به دلیل ناشناختهبودن ماهیت این پدیده، پیوسته، دیدگاه­های اندیشمندان مختلف با یکدیگر متفاوت و گاه متناقض بوده است. بررسی تطبیقی نگرش اندیشمندان گوناگون دربارهی مرگ، حقایق بسیاری را بر ما آشکار می­کند که در بررسی جداگانه­ی اندیشه­ی ایشان، کمتر مجال بروز می­یابد. در این جستار کوشیدهایم با رویکردی تطبیقی، به بررسی این پدیده، از دیدگاه خیام، رباعیسرای توانمند قرن پنجم هجری و عطار نیشابوری، شاعر و عارف توانمند قرن ششم بپردازیم. بررسی تطبیقی دیدگاه­های این دو شاعر درباره­ی مرگ نشاندهندهی این نکته است که اگرچه هر دو در برخی مسائل، مانند همگانی دانستن مرگ برای همه­ی افراد، سرگشتگی دو شاعر در برابر مرگ، تأکید بر ناتوانی بشر از ارائه­ی راه چاره برای مرگ و... اندیشه­های همگون دارند، در برخی موضوعات نیز با یکدیگر اختلاف دیدگاه دارند؛ برای نمونه عطار افزون بر مرگ طبیعی، به دو نوع مرگ ارادی و مرگ عارفانهعاشقانه قائل است؛ نومیدی مطرحشده در اشعار خیام، در اندیشه­ی عطار جایگاهی ندارد؛ مرگاندیشی عطار بیشتر التزام به توبه و بهندرت، التزام به لذت­جویی را بایسته می­داند، در حالی که در اندیشه­ی خیام، بیشتر تأکید بر لذت­جویی و کمتر التزام به توبه است.
https://jrt.shirazu.ac.ir/article_2609_7b1c7d761b9a07d6551a3a43769e3550.pdf
2014-10-23
113
136
10.22099/jrt.2014.2609
۱- خیام
۲- عطار
۳- مرگ عارفانه
4- مرگاندیشی
5- اجل
قاسم
کاکایی
kakayi@kakayi.com
1
استاد دانشگاه شیراز
AUTHOR
محبوبه
جباره ناصرو
2
دانشجوی دکتری فلسفه دانشگاه قم
AUTHOR
۱- قرآن کریم.
1
۲- ابراهیمیدینانی، غلامحسین، (۱۳۹۰)، هستی و مستی؛ گفتوگو از کریم فیض، تهران: اطلاعات.
2
3- خرمشاهی، بهاءالدین، (۱۳۸۱)، رباعیات خیام، چاپ سوم، تهران: ناهید.
3
4- خطیب رهبر، خلیل، (۱۳۷۱)، رودکی: گزینهی سخن پارسی2، تهران: صفیعلیشاه.
4
5- خیام، عمربنابراهیم، (۱۳۸۱)، رباعیات خیّام، با تصحیح و مقدمه و حواشی محمدعلی فروغی و قاسم غنی، ویراسته­ی بهاءالدین خرمشاهی، چاپ سوم، تهران: ناهید.
5
6- دنی، لئون، (۱۳۴۲)، عالم پس از مرگ، ترجمه و اقتباس محمد بصیری، تهران: عطائی.
6
7- داونامونا، میگل، (۱۳۸۰)، درد جاودانگی (سرشت سوگناک زندگی)، ترجمهی بهاءالدین خرمشاهی، چاپ پنجم، تهران: ناهید.
7
8- دوبوار، سیمین، (1362)، همه می­میرند، ترجمه­ی مهدی سبحانی، تهران: نشر نو.
8
9- دولامارتین، آلفونس، (۱۳۴۷)، مرگ سقراط، ترجمهی ذبیحالله صفا، چاپ سوم، بی­جا: ابنسینا.
9
10- رازی، نجمالدین، (۱۳۶۸)، مرصاد العباد، به اهتمام محمد ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
10
۱1- رومی، جلال­الدین محمَد، (۱۳۸۳)، مثنوی معنوی، به کوشش مهدی آذریزدی، چاپ هفتم، تهران: پژوهش.
11
۱2- ریتر، هلموت، (۱۳۷۷)، سیری در آرا و احوال شیخ فریدالدین عطار نیشابوری، ترجمهی عباس زریاب خویی و مهرآفاق بایبری، بی­جا: الهدی.
12
۱3- زرین­کوب، عبدالحسین، (۱۳۸۰)، صدای بال سیمرغ (درباره­ی زندگی و اندیشه­ی عطار)، چاپ سوم، تهران: سخن.
13
14- سعیدی، گل­بابا، (۱۳۸۳)، فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابنعربی، تهران: شفیعی.
14
۱5- شولتس، دوآن، (۱۳۸۷)، روانشناسی کمال، ترجمهی گیتی خوشدل، چاپ پانزدهم، تهران: پیکان.
15
۱6- شیروانی، علی، (۱۳۸۸)، نهج البلاغه، چاپ پنجم، قم: نسیم حیات.
16
۱7- عطار نیشابوری، فریدالدین محمدبنابراهیم، (بیتا)، الهینامه، به تصحیح فؤاد روحانی، تهران: زوّار.
17
۱8- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۷)، الهی­نامه، مقدمه، و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی ­کدکنی، تهران: سخن.
18
19- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۳۸)، اسرارنامه، به تصحیح دکتر صادق گوهرین، تهران.
19
20- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۶)، اسرارنامه، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی ­کدکنی، تهران: سخن.
20
21- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۳۸)، مصیبتنامه، به اهتمام و تصحیح نورانی وصال، مشهد: زوار.
21
۲2- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۶)، مصیبتنامه، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی­ کدکنی، تهران: سخن.
22
۲3- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۴)، منطق الطیر، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی ­کدکنی، تهران: سخن.
23
24- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۷۴)، شرح کامل منطق­الطیر،اصغر برزی، چاپ دوم، بی­جا: اعظم بناب.
24
۲5- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۷۵)، مختارنامه، چاپ دوم، تهران: سخن.
25
۲6- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۵)، تذکرة الاولیاء، چاپ دوم، تهران: طلوع.
26
۲7- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۷)، تذکرة الاولیاء، بررسی و تصحیح و توضیحات فهرست­ها از محمد استعلامی، چاپ هجدهم، تهران: زوّار.
27
۲8- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۰)، گزیدهی منطق­الطیر، تلخیص و مقدمه و شرح حسین الهی ­قمشه­ای، چاپ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
28
29- عنصرالمعالی، کیکاووس­بناسکندر، (۱۳۵۲)، قابوس­نامه، به تحقیق دکتر غلامحسین یوسفی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
29
30- فروزانفر، بدیع­الزمان، (۱۳۸۷)، احادیث و قصص مثنوی، ترجمه­ی کامل و تنظیم دوباره از حسین داوودی، تهران: امیرکبیر.
30
31- فولادوند، مهدی، (1379)، خیام­شناسی؛ مطالب و مآخذ جدید درباره­ی خیام (نقد تاریخی)، تهران: الست فرد.
31
32- قنبری، محمدرضا، (۱۳۸۴)، خیام­نامه، تهران: زوّار.
32
۳3- قیصری، محمدداوود، (۱۳۷۵)، شرح فصوص الحکم، به کوشش سید جلالالدین آشتیانی، تهران: علمی و فرهنگی.
33
۳4- لمب، هارولد، (بی­تا)، عمر خیام، ترجمهی محمدعلی اسلامی، تهران: امیرکبیر.
34
۳5- مترلینگ، موریس، (۱۳۱۴)، از جهان تا ابدیت، ترجمهی عنایت­الله شکیباپور، چاپ دوم، تهران: فرخی.
35
۳6- نصر، سیدحسین، (۱۳۸۲)، جاودان خرد (مجموعه مقالات)، به اهتمام سیدحسن حسینی، جلد اول، تهران: سروش.
36
۳7- نیک­سیرت، عبدالله، (۱۳۸۰)، «خیام و مسألهی جبر و اختیار»، خردنامه­ی صدرا، شمارهی ۲۵.
37
ORIGINAL_ARTICLE
توازن روح و جسم در مدار تربیت اسلامی: نگرشی تطبیقی با دیگر مکاتب
پایهی نظام تربیتی هر مکتب اخلاقی، بر جهانبینی آن مکتب بنا شده است که مهمترین جزء این جهانشناسی نیز، انسانشناسی آن مکتب است. مکاتب غیرالاهی بر مبنای فهم خویش از انسان، گاهی به سمت توجه تام به ارزشهای مادی گرویدهاند و گاهی در ورطهی غفلت از مادیات و فرو افتادن در ماورا افتادهاند؛ گاهی نیز به نوعی تعادل - البته غیرمتکی به ارزشهای الاهی- رسیدهاند. در این میان، نظریهی اخلاقی تربیتی اسلام بر انسانشناسی دوبعدی بنا میشود؛ به این بیان که انسان را مرکب از دو ساحت وجودی روح و جسم میداند و البته اهتمام ویژه را متوجه روح میکند. این مقاله به بیان بخشی از این انسانشناسی، یعنی قرار گرفتن دوگانهی روح - جسم به عنوان موضوع و محطّ تربیت انسان و مقایسهی آن با مکاتبی میپردازد که در این زمینه حرفی داشتهاند و مورد توجه قرار گرفتهاند. در پایان نیز نتیجه میگیرد که در عین دوگانگی روح و جسم و تأثیر و تأثّر متقابل این دو بر یکدیگر، اصالت با روح است و نقش کلیدی را در تربیت انسان بازی میکند.
https://jrt.shirazu.ac.ir/article_2610_cf19e49dd19c60b2846f929416c99089.pdf
2014-10-23
137
162
10.22099/jrt.2014.2610
1- روح
جسم
2- انسانشناسی
3- اسلام
4- نظام تربیتی
5- مکاتب مادی
محمد
شریفانی
sharifani40@yahoo.com
1
استادیار دانشگاه شیراز
AUTHOR
محسن
قمی
raro1341@gmail.com
2
استادیار دانشگاه باقرالعلوم قم
AUTHOR
۱. قرآن کریم.
1
۲. نهج البلاغه.
2
۳. ابنسینا، ابوعلی حسین بنعبدالله، [بیتا]، أحوال النفس الناطقه، تحقیق و تصحیح عبدالرحمن بدوی، [بیجا]: [بینا].
3
۴. ــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۷۸)، الإشارات و التنبیهات، جلد ۲، تهران: المطبعه الحیدریه.
4
۵. ــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۴۲۸)، الشفاء (الطبیعیات). جلد ۱ و ۸، کتاب النفس، قم: ذوی القربی.
5
۶. ــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۹۷۳)، التعلیقات لابنسینا علی حواشی کتاب النفس، قاهره: [بینا].
6
۷. ارسطو، (۱۳۶۲)، «اخلاق نیکوماخوسی» در فلسفهی اجتماعی، کتاب اول، ترجمهی احمدی تهران: علمی و فرهنگی.
7
8. افلاطون، (۱۳۸۰)، دورهی آثار افلاطون، ترجمهی محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، جلد ۱، تهران: خوارزمی.
8
9. برن، ژان، (۱۳۵۷)، فلسفهی اپیکور، ترجمهی ابوالقاسم پورحسینی، تهران: امیرکبیر.
9
۱0. به ریه، امیل، (۱۳۵۶)، تاریخ فلسفه در دورهی انتشار فرهنگ یونانی و دورهی رومی، ترجمهی علیمراد داوودی، جلد ۲، تهران: دانشگاه تهران.
10
11. بهشتی، محمد. (بیتا). «کیفیت ارتباط ساحتهای وجود انسان»، مجلهی حوزه و دانشگاه، شمارهی 9
11
۱2. پاپکین، ریچارد و آوروم استرول، (۱۳۸۱)، کلیات فلسفه، ترجمهی جلالالدین مجتبوی، تهران: حکمت.
12
۱3. چالمرز، آلن، (۱۳۸۳)، چیستی علم، ترجمهی سعید زیباکلام، تهران: سمت.
13
۱4. دکارت، رنه، (۱۳۷۹)، تأملاتی در فلسفهی اولی، ترجمهی احمد احمدی.
14
۱5. دورانت، ویل، (۱۳۷۱)، تاریخ فلسفه، ترجمهی عباس زریاب خویی، تهران: آموزش انقلاب اسلامی.
15
۱6. راسل، برتراند، (۱۳۷۳)، تاریخ فلسفهی غرب، ترجمهی نجف دریابندری، جلد ۱و۲، تهران: پرواز.
16
۱7. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بنمحمد، (۱۴۲۶)، مفردات ألفاظ القرآن الکریم، قم: طلیعة النور.
17
18. ژکس، (۱۳۶۲)، فلسفهی اخلاق (حکمت عملی)، ترجمهی ابوالقاسم پورحسینی، تهران: امیرکبیر.
18
19. شاهرخی، احمدرضا. (بیتا). «ارتباط نفس مجرّد و بدن در فلسفهی اسلامی»، مجلهی پژوهشهای فلسفی ـ کلامی، سال چهارم، شمارهی اول و دوم.
19
۲0. صدرالمتألهین، صدرالدین محمدبنابراهیم (ملاصدرا)، (۱۴۲۸)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، جلد ۸، قم: طلیعة النور.
20
۲1. طباطبایی، سیدمحمدحسین، (۱۳۷۲)، ترجمهی تفسیر المیزان، ترجمهی سیدمحمدباقر موسوی همدانی، جلد ۱۵و۱۷، قم: اسلامی (وابسته به جامعهی مدرسین حوزهی علمیهی قم).
21
۲2. فرانکنا، ویلیام کِی، (۱۳۸۳)، فلسفهی اخلاق، ترجمهی هادی صادقی، قم: طه.
22
۲3. فروغی، محمدعلی، (۱۳۷۵)، سیر حکمت در اروپا، تهران: کتابفروشی زوار.
23
۲4. فیبلمن، جیمز کرین، (۱۳۷۵)، آشنایی با فلسفهی غرب، ترجمهی محمد بقایی ماکان، تهران: حکمت.
24
۲5. کاپلستون، فردریک، (۱۳۷۱)، نیچه، فیلسوف فرهنگ. ترجمهی علیرضا بهبهانی و علیاصغر حلبی، تهران: بهبهانی.
25
۲6. ــــــــــــــــــ، (۱۳۸۰)، تاریخ فلسفه، ترجمهی جلالالدین مجتبوی و دیگران، جلد ۱، تهران: علمی و فرهنگی؛ سروش.
26
27. کالینسون، دایانه، (1379)، پنجاه فیلسوف بزرگ، ترجمه، محمد رفیعی مهرآبادی، تهران: انتشارات عطانی.
27
۲۸. گاتری، دابلیو.کی.سی، (۱۳۷۶)، تاریخ فلسفهی یونان: سقراط، ترجمهی حسن فتحی، تهران: فکر روز.
28
29. مجلسی، مولی محمدباقر، (۱۴۰۴)، بحار الأنوار، جلد ۱۴و۲۱و۶۷و۶۸، بیروت: الوفاء.
29
۳0. محمدی ریشهری، محمد، (۱۳۶۲)، میزان الحکمه، تهران: مکتب الاعلام الاسلامی.
30
۳1. مصباح یزدی، محمدتقی، (۱۳۸۳)، معارف قرآن، قم: امام خمینی(ره).
31
۳2. ــــــــــــــــــ، (۱۳۸۴)، بررسی مکاتب اخلاقی، قم: امام خمینی(ره).
32
۳3. نراقی، مولامهدی، (۱۳۸۱)، جامع السعادات، ترجمهی کریم فیضی، جلد ۱، قم: قائم آلمحمد.
33
۳4. نصری، عبدالله، (۱۳۷۶)، سیمای انسان کامل از دیدگاه مکاتب، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
34
۳5. نیچه، فردریش، (۱۳۵۲)، دجال، ترجمهی عبدالعلی دستغیب، تهران: آگاه.
35
36. ــــــــــــــ، (۱۳۷۷)، چنین گفت زرتشت، ترجمهی مسعود انصاری، تهران: جامی.
36
37. واعظی، احمد، (۱۳۷۷)، انسان از دیدگاه اسلام، تهران: سمت.
37
38. ورنر، شارل، (۱۳۷۳)، حکمت یونان، ترجمهی بزرگ نادرزاده، تهران: علمی و فرهنگی.
38
39. هاملین، دیوید، (۱۳۷۴)، تاریخ معرفتشناسی، ترجمهی شاپور اعتماد، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
39
40. Brandt, R. B, (1972), “Hedonism” in The Encyclopedia of Philosophy. V. III. NewYork: Macmillan Publishing Co.
40
41. Feldman, F, (1992), “Hedonism” in Encyclopedia of Ethics, NewYork: Macmillan Publishing Co.
41