سنت اسلامی و حجیت تجربه‌ی دینی: بررسی تبیین غزالی از معرفت‌بخشی ذوق و مقایسه‌ی آن با دیدگاه آلستون درباب حجیت معرفتی تجربه‌ی دینی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 بنیاد دائرة المعارف اسلامی (دانشنامۀ جهان اسلام)، تهران، ایران

2 ریاست دانشکده ادیان

3 استادیار دانشگاه مفید، قم، ایران

چکیده

استناد به تجربه‌ی دینی برای توجیه باور به خدا، و از آن مهم‌تر، کسب معرفت درباره‌ی خدا و صفات و افعال او، یکی از نظریه‌های مهمی است که در فلسفه‌ی تحلیلی دین، به نفع خداباوری و توجیه باور به وجود خدا عرضه شده است. ویلیام آلستون با اتکا به حجیت تجربه‌ی دینی و تأکید بر جنبه‌ی معرفتی آن، کوشید برای توجیه باور به خدا، مبنایی تعریف کند و با استناد به همانندی‌های تجربه‌ی دینی با تجربه‌ی حسی، حجیت این نوع تجربه را اثبات کند. برخلاف نظریه‌ی آلستون، ویلیام جیمز بر جنبه‌ی احساسی تجربه‌ی دینی تأکید می‌کند و به تأثیر عملی آن در بهبود زندگی صاحب‌تجربه توجه دارد. جیمز در تعریف خود از تجربه‌ی دینی، به نمونه‌هایی از سنت اسلامی نیز اشاره کرده و دراین‌باره مخصوصاً به آرای غزالی استناد کرده است. بعضی از محققان معاصر با رد نظر جیمز، برآن‌اند که اساساً در سنت اسلامی، تجربه‌ی دینی مصداق معینی ندارد و در آرای غزالی نیز نمی‌توان این نوع تجربه را یافت و به‌همین‌ترتیب، نظریه‌ی آلستون درباره‌ی تجربه‌ی دینی نیز در سنت اسلامی، به‌ویژه نزد غزالی، مصداقی ندارد. در مقاله‌ی حاضر، با بررسی آثار غزالی نشان می‌دهیم که آنچه غزالی با اصطلاح ذوق از آن یاد کرده، می‌تواند مصداق مشخصی از تجربه‌ی دینی و به‌خصوص جنبه‌ی معرفتی آن باشد و از این منظر، با طرح آلستون کاملاً هماهنگ شمرده شود.
 

کلیدواژه‌ها


منابع
۱. پترسون، مایکل و دیگران، (1379)، عقل و اعتقاد دینی: درآمدی بر فلسفه‌ی دین، ترجمه‌ی احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، چاپ سوم، تهران: طرح نو.
 
۲. عباسی، بابک، (1387)، «حال/احوال»، دانشنامه‌ی جهان اسلام، جلد 12، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، صص: 440ـ446. تهران: بنیاد دائرهالمعارف اسلامی.
 
۳. غزالی طوسی، ابوحامد محمد‌بن‌محمد، (بی‌تا)، إحیاء علوم الدین، بیروت: دارالکتاب العربی.
 
۴. ______________________، (1380)، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، چاپ نهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
 
۵. ______________________، (1416ق)، «المنقذ من الضلال»، مجموعة رسائل الإمام الغزالی، صص: 537ـ564، بیروت: دارالفکر.
 
6. Alston, William P., (1991), Perceiving God: The Epistemology of Religious Experience, Ithaca: Cornell University Press.
 
7. Alston, William P., (1998), “Religious Experience”, in: Edward Craig (ed.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, Vol. 8, pp. 250-255, London and New York: Routledge.
 
8. Alston, William P., (2007), “Religious Experience as Perception of God”, in Michael Peterson, William Hasker, Bruch Reichenbach, David Basinger (ed.), Philosophy of Religion: Selected Readings, Third Edition, Pp. 45-53, New York and Oxford: Oxford University Press.
9 . Legenhausen, Muhammad, (1383sh.), “Islamic Religious Experience”, in Journal of Howzeh and Daneshgah, No. 38, pp. 14- 39
 
10. Martin, Michael, (1990), Atheism: A Philosophical Justification, Philadelphia: Temple University Press.
 
11. Proudfoot, Wayne, (1985), Religious Experience, Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
 
12. Swinburne, Richard, (2004), The Existence of God, Second Edition, New York: Oxford University Press.