تحلیل و نقادی مواجهه علامه طباطبایی(ره) با معنای ایده‌آلیسم

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه شیراز

2 دانشیار گروه فلسفه دانشگاه شیراز/مدیر گروه معارف اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه شیراز

چکیده

در مباحث معرفت­شناسی، مکتب «ایده­آلیسم» تأثیر بسزایی در نحوه شکل‌گیری شناخت داشته است. از  آنجا که بنای معرفت­شناسی در فلسفه ­اسلامی بر معرفت یقینی، بدیهی دانستن عالم واقع و انکار هر گونه شکاکیت و نسبی­گرایی است، این جریان فلسفی و حوزه­های کاربردی آن، در میان فلاسفه مسلمان کمتر مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است. در این میان علامه­ طباطبایی(ره) به تبیین این مکتب پرداخته و در مقابل این جنبش اروپایی و معرفت­شناسی فیلسوفان مغرب زمین، تلاش دارد تا جریان فلسفه­ اسلامی را «رئالیسم» بخواند. وی معرفت‌شناسی را «رئالیسم» و در برابر جنبش «ایده­آلیسم» رایج در غرب قرار داده و نقطه جدایی «رئالیسم» از «ایده­آلیسم» را اعتراف به وجود جهان خارج می­داند. ایشان بر این باور است که اگر کسی به وجود جهان خارج اذعان داشته باشد، «فیلسوف» و یا یک «رئالیست» است و هر کس هیچ اعتباری برای جهان خارج قائل نباشد یک «ایده­آلیست» و «سوفیست» به حساب می­آید. در این نوشتار با روش توصیفی و تحلیل مفهومی و گزاره­ای، به بررسی نگرش و مواجهه علامه طباطبایی(ره) با ایدآلیسم به معنایی که در میان فیلسوفان مغرب زمین رواج یافته، پرداخته می­شود. نتایج نشان می­دهند که معنای ایده­آلیسم در فلسفه اسلامی به خصوص در اندیشه علامه طباطبایی(ره)، با معانی و تعاریف ذکر شده در میان فیلسوفان غربی، تفاوت دارد. این برداشت متفاوت موجب بروز ابهاماتی شده است که در نهایت منجر به ناهماهنگی میان تحلیل ایشان با برخی مبانی و معانی ایده‌آلیسم می­گردد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

 

1. ابن سینا، (1394)، الهیات شفا، تحقیق حسن زاده آملی، قم: بوستان کتاب.

2. بهمنیار بن مرزبان، (1375)، التحصیل، تصحیح مرتضی مطهری، تهران: دانشگاه تهران.

3. تالیافرو، چارلز، (1382)، فلسفه دین در قرن بیستم، ترجمه انشاء الله رحمتی، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.

4. جوادی آملی، عبدالله، (1378)، معرفت‌شناسی در قرآن، قم: اسراء.

5. چالمرز، آلن اف، (1381)، چیستی علم، ترجمه سعید زیبا کلام، تهران: انتشارات سمت.

6. چپمن، شیوان، (1384)، از فلسفه به زبان‌شناسی، ترجمه حسین صافی، تهران: گام نو.

7. حسین­زاده، محمد، (1385)، پژوهشی تطبیقی در معرفت‌شناسی معاصر، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).

8. دنسی، جاناتان، (1375)، مقدمه‌ای بر بارکلی، ترجمه حسن فتحی، تهران: انتشارات فکر روز.

9. شریعتمداری، علی، (1364)، فلسفه (مسائل فلسفه، مکتب­های فلسفی، مبانی علوم)، تهران: جهاد دانشگاهی.

10. صانعی دره بیدی، منوچهر، (1384)، مبانی اندیشه­های فلسفی (فلسفه­ی عمومی)، تهران: امیرکبیر.

11. صدر، رضا، (1377)، فلسفه آزاد، تحقیق باقر خسروشاهی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

12. طباطبایی، جواد، (1374)، ابن خلدون و علوم اجتماعی، تهران: طرح نو.

13. طباطبایی، محمدحسین، (1362)، نهایه الحکمه، قم: النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم.

14. ____________، (1364)، بدایه الحکمه، قم: موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم.

15. ____________، (1388)، بدایه الحکمه، ترجمه و شرح علی شیروانی، قم: بوستان کتاب.

16. ____________، (بی تا)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم: انتشارات اسلامی.

17. ____________، (1382)، شیعه (مذاکرات و مکاتبات هانری کربن با علامه طباطبایی)، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه.

18. ____________، (1388)، بررسی­های اسلامی، تحقیق هادی خسرو شاهی، قم: بوستان کتاب.

19. ____________، (بی­تا)، تفسیر المیزان، ج4، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.

20. فارابی، محمدبن محمد، (1364)، فصول منتزعه، تحقیق نجار فوزی متری، تهران: مکتبه الزهرا.

20. فولکیه، پل، (1347)، فلسفه عمومی یا مابعدالطبیعه، ترجمه یحیی مهدوی، تهران: دانشگاه تهران.

21. گایر، پل، (1396)، ایدئالیسم (دانشنامه فلسفه استنفورد)، ترجمه داود میرزایی، تهران: ققنوس.

22. لالاند، اندریه، (بی‌تا)، موسوعه لالاند الفلسفیه، ترجمه خلیل احمد خلیل، بیروت: منشورات عویدات.

23. لنسل، فیلیپ؛ غفاری، حسین، (1387)، «علم حضوری و خروج از ایدئالیسم مطلق»، فلسفه دین، شماره2، صص121-141.

24. ملاصدرا، (1981)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، جلد1، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

25. ملاصدرا، (1990)،  الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، جلد6، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

26. مشکات، عبدالرسول، (1394)، فرهنگ واژه­ها (درآمدی بر مکاتب و اندیشه­های معاصر)، تهران: سمت.

27. مهدوی، یحیی، (1376)، شکاکان یونان، تهران: خوارزمی.

28. مصباح، محمدتقی، (1366)، آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی-معاونت فرهنگی.

29. مطهری، مرتضی، (1371)، مجموعه آثار، تهران: صدرا.

 

30. مطهری، مرتضی، (1404ق.)، شرح مبسوط منظومه، تهران: حکمت.

31. Berkeley, G., (1999), Principles of Human Knowledge, edited by Howard Robinson, Oxford: Oxford University Press.

 

32. Butler, L., (1966), Idealism in Education, New York: Harper & Row.

 

33. Cooper, D.E., & Fosl, P. S., (2010), Philosophy: The Classic Readings, Printed and Bound in Singapore: Wiley-Blackwell.

 

34. Edwards, P., (1967), The Encyclopedia of Philosophy, editor in chief Macmillan Publishing, 3&4 vols, Conic the New York, Collier Macmillan Publishers London: Free Press.

 

35. Griese, A., (1981), Your Philosophy of Education What Is It? California: Goodyear Publishing Company.

 

36. Lalande, A., (1976), Vocabulaire Technique et Critique de la Philosophie, Paris: presses Universities de France.

 

37. Grayling, A., Pyle, A., Goulder, N., (2006), The Continuum Encyclopedia of British Philosophy, vol2, London: Continuum International Publishing Group.

 

38.Horz. H. Lother. R., Wollgast. S., (1978), Philosophie und Natur-wissenschaften, Berlin: Printed in the German Democratic Republic.

 

39.Klaus, G., Buhr, M., (1975), Philosophisches Worterbuch, Printed in the German Democratic Republic.

40. Plato, (1971), The Collected Dialogues of Plato, edited by Hamilton Edit h and Carians Huntington, Translated by Lane Cooper, Princeton: Princeton university press.

 

41. Poulquie, P., (1969), Dictionnaire de la Langue Philosophique, Paris: Universitaires de France presses.

 42. Ritter, J.; Grunder, K., (1975), Historisches Worterbuch der Philosophie, by Schwabe & co, Basel, Band, German: Printed in the German Democratic Republic.

 43. Routledge, C., (2000), Encyclopedia of Philosophy, London and New York: Routledge (Taylor & Francis g

فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز

دوره 19، شماره 72
پاییز 1398
صفحه 121-142

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار