هستی‌شناسی «معشوق معدوم» ابن‌عربی و ثمرات معرفتی و سلوکی آن

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه تهران

2 دانشیار دانشکده الهیات دانشگاه تهران

چکیده

ابن‌عربی با تفطّن به اصل وحدت­ وجود، به طرح رهیافت معشوق معدوم همت می‌گمارد. وی بنابر اصل وحدت وجود، دورویکرد عمده به معشوق دارد: اولاً نگاه او به معشوق نگاهی ابژکتیو و وجودی است؛ ثانیاً معشوق ازلی که در مقام غیب‌الغیوبی، نامعلوم است، از حیث تجلیّات نامکرّر اسماییاز ویژگی «دوام و استمرار» برخوردار بوده و لذا ملازم با چیزی است که هنوز به وجود نگراییده، «معدوم» [مضاف] می‌باشد.
در این جستار، سعی شده است تا علاوه بر ارائه‌ی بحث به شیوه‌ی تحلیلی، در وهله‌ی نخست، اقسام تجلّیات معشوق معدوم تحت تعریف عشق حقیقی به معشوق ازلی بیان شود و سپس تأثیرات این رهیافت بدیع در حوزه‌ی عرفان نظری، بر تتبّعات معرفتی و سلوکی انسان عاشق مورد عنایت قرار گیرد. لذا فهم ظرفیت‌های معرفتی و سلوکی معشوق معدوم در نسبت با خویش می‌تواند زمینه‌ی تغییر نگرشی ژرف و به‌تبع آن، رشد و تحوّل روزافزون انسان سالک و عاشق را در زندگی این جهانی تا ابدیّت فراهم دارد.

کلیدواژه‌ها


1. ابن­ترکه، صائن‌الدین علی، (1378)، شرح فصوص‌الحکم، محقق/ مصحح: محسن بیدارفر، قم: انتشارات بیدار.
2.______________، (1394)، تمهید­القواعد، محمدرضا قمشه‌ای (حواشی) محمود قمی، قم: انتشارات بوستان کتاب.
3. ابن‌عربی، محیی­الدین، (1999)، الفتوحات­المکیّه، به‌تصحیح احمد شمس‌الدین، ج: 1،2،3،5،6،7،
بیروت: دارالکتب العلمیه.
4.__________، (1970)، الفتوحات المکیه (اربع مجلدات) ، بیروت: دارالصادر.
5.__________، (1946م)، فصوص­الحکم، قاهره: دار احیاء­الکتب­ العربیه.
6.__________، (1367)، رسائل،(ده‌رساله فارسی‌شده) به‌کوشش نجیب‌مایل‌ هروی، تهران:مولی.
7. بخارى، ابوعبداالله محمد بن اســماعیل، (1401ق)، الجامع الصحیح، بى‌جا، دارالفکر.
8. جامی، عبدالرحمان بن احمد، (1370)، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، مقدمه و تعلیقه‌ی آشتیانی، جلال‌الدین، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى.‏
9._________________، (1386ش)، نفحات‌الانس، ج: 1، تهران: چاپ محمود عابدی.
10. جهانگیری، محسن، (1375)، محیى‌الدین ابن­عربى چهره برجسته عرفان اسلامى‏، چاپ چهارم ، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.‏
11. چیتیک، ویلیام سی، (1393)، ابن‌عربی وارث انبیاء، ترجمه هوشمند دهقان، تهران: پیام امروز.
12. حلاج، حسین بن منصور، (1385)، دیوان شعر، تهران: صبا مهر.
13. رضایی‌تهرانی، علی، (1393)، سیروسلوک، طرحی نو در عرفان عملی شیعی،چاپ دوم،قم:مؤلف.
14. ستّاری، جلال، (1375)، عشق صوفیانه، چاپ دوم، تهران: نشر مرکز.
15. سیدابن­طاووس، (1353)، اللّهوف علی قتلی الطّفوف، مترجم احمد فهری‌زنجانی، تهران:جهان.
16. طوسی، محمد بن محمد نصیرالدین، (1376)، اوصاف الاشراف، به اهتمام ایرج گل‌سرخی، تهران: نشر علم.
17. غزالی، احمد، (1359)، سوانح العشّاق، مصحح نصرالله پورجوادی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
18. کلینی، محمد بن یعقوب،(1390)، اصول کافی، مترجم عباس حاجیانی‌دشتی،قم: موعود اسلام.
19. محمودالغراب، محمود، (1414ق)، الحبّ و المحبّه من کلام الشیخ الاکبر، چاپ دوم، دمشق: دارالکاتب العربی.
20. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، (1403)، بحار الانوار لدرر اخبار الائمه الاطهار (علیهم السلام)، (111جلد) ج: 91، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
21. مولوی، جلال‌الدین محمد، (1371)، مثنوی معنوی، نیکلسون، تهران: امیرکبیر.
22. نوری، حسین‌بن محمد تقی، (1408)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج15، بیروت: مؤسسه آل­البیت(ع) لاحیاء­التراث.
23. یزدان‌پناه، سیّد یدالله، (1393)، مبانی و اصول عرفان نظری (ویراست دوم)، چاپ پنجم، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.