نحوه‌ی اتصاف ذات الهی به صفات کمالی از دیدگاه علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تربیت مدرس

2 استاد دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

علامه طباطبایی در آثار خود، دیدگاه‌های متفاوتی درباره‌ی نحوه‌ی اتصاف ذات الهی به صفات کمالی دارد: الف) عینیتِ صفات با یکدیگر و با ذات الهی، ب) عینیت یک طرفه، ج) عینیت مفهومی و مصداقی ذات الهی با صفات. چنین به‌نظر می‌رسد که این سه دیدگاه بر مبانیِ متفاوت و در طول یکدیگر استوار است. هر دیدگاه با حفظ موضوع و مبانی‌اش تحقق داشته و دیدگاه‌های دیگر را نیز نقض نمی‌کند. در دیدگاه نخست، عینیت دو‌طرفه‌ی صفات کمالی با یکدیگر و با ذات الهی، کثرت مفهومی صفات الهی و وحدت تشکیکیِ غیر‌تفاضلیِ آن‌ها بر اساس آثار علامه طباطبایی تبیین می‌شود. دیدگاهِ عینیت یک‌طرفه اصطلاح مختصِ علامه طباطبایی است و چنین به‌نظر می‌رسد که با تحلیل مقامات الهی از نظر ایشان، می‌توان این دیدگاه را تبیین نمود. دیدگاه سوم مبتنی بر نظریه‌ی بدیعِ علامه طباطبایی یعنی توحید اطلاقی است، که نهایتاً به نفیِ نحوه‌ی اتصاف ذات الهی به صفات کمالی می‌انجامد.

کلیدواژه‌ها


1. آشتیانی، سیدجلال‌الدین، (1360)، مقدمه بر تمهید القواعد از صائن الدین علی بن محمد الترکه، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
2. ابن‌عربی، محی‌الدین، (1946)، فصوص الحکم، قاهره: دار احیاء الکتب العربیه.
3. ــــــــــــــــــــــ، (1946)، الفتوحات المکیه، ج: 1، بیروت: دارالصادر.
4. باروتی، مریم و محمد سعیدی‌مهر، (1391)، «مبانی فلسفی توحید صفاتی از دیدگاه علامه طباطبایی»، فلسفه دین (پردیس قم دانشگاه تهران)، دوره نهم، شماره دوم، پاییز و زمستان.
5. جوادی آملی، عبدالله، (1386)، رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه)، ج: 1، قم: اسراء.
6. ـــــــــــــــــــــ، (1383)، سرچشمه اندیشه (مجموعه مقالات و مقدمات عرفانی)، ج: 5، قم: اسراء.
7. ـــــــــــــــــــــ، (1372)، تحریر تمهید القواعد صائن الدین علی بن محمد الترکه، بی‌جا، الزهرا (س).
8. حسن‌زاده آملی، حسن، (1380)، کلمه‌ی علیا در توقیفیت اسماء، قم: بوستان کتاب.
9. رحیمیان، سعید، (1383)، مبانی عرفان نظری، تهران: سمت.
10. سعیدی‌روشن، محمدباقر، (1385)، تحلیل زبان قرآن و روش شناسی فهم آن، تهران و قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
11. صدرالمتألهین، (1981)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، ج: 3و6، قم: المکتبه المصطفویه.
12. طباطبایی، محمدحسین، (1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج: 1،2، 3، 6،7، 8، 10، 11، 12، 13، 15، 18 ،19، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم.
13. ـــــــــــــــــــــــــ، (1388)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج: 2،3و5 (از مجموعه آثار شهید مطهری (6))، قم: صدرا.
14. ــــــــــــــــــــــــ، (1428)، علی(ع) و الفلسفه الالهیه (از الانسان و العقیده)، تحقیق الشیخ صُباح الرُبیعی و الشیخ علیّ الاسدی، قم: باقیات.
15. ــــــــــــــــــــــــ، (1428)، رساله الانسان فی الدنیا (از الانسان و العقیده)، تحقیق صباح الربیعی و علی الأسدی، الطبعه الثانیه، قم: باقیات.
16. ــــــــــــــــــــــــ، (1387)، شیعه، به کوشش هادی خسرو شاهی، قم: بوستان کتاب.
17. ــــــــــــــــــــــــ، (بی‌تا)، نهایه الحکمه، قم: مؤسسه النشرالاسلامی التابعه لجماعه المدرسین.
18. ــــــــــــــــــــــــ، (بی‌تا)، بدایه الحکمه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین.
19. ــــــــــــــــــــــــ، (1427)، رساله التوحید ( از الرسائل التوحیدیه)، قم: موسسه النشر الاسلامی.
20. ــــــــــــــــــــــــ، (1427)، رساله الاسماء (از الرسائل التوحیدیه)، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
21. ــــــــــــــــــــــــ، (1388)، رساله اثبات واجب الوجود (از مجموعه رسائل (1))، قم: بوستان کتاب.
22. ــــــــــــــــــــــــ، (1981)، تعلیقه بر اسفار، ج: 1، 2، 6، 7 و8، قم: المکتبه المصطفویه.
23. ــــــــــــــــــــــــ، (1428)، توحید علمی و عینی در مکاتیب حکمی و عرفانی (تذییلات علامه طباطبایی)، مشهد: علامه طباطبایی.
24. ــــــــــــــــــــــــ، ( 1389)، رساله لب الباب، تقریر محمد حسین حسینی تهرانی، قم: بوستان کتاب.
25. ــــــــــــــــــــــــ، (1393)، رساله الولایه، شرح عبدالله جوادی آملی، ج1و2، قم: اسراء.
26.الفناری، شمس الدین محمد حمزه، (2010)، مصباح الانس بین المعقول و المشهود، محقق و مصحح: عاصم ابراهیم الکیالی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
27. فولادی، علیرضا، (1389)، زبان عرفان، تهران: انتشارات سخن و انتشارات فراگفت.
28. القونوی، صدرالدین، (1371)، النصوص، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
29. ـــــــــــــــــــ، (بی‌تا)، الفکوک، نسخه خطی، این رساله براساس نسخه 727 کتابخانه یوسف آغا قونیه کار شده است.
30. کاکایی، قاسم، (1382)، وحدت وجود به روایت ابن عربی و مایستر اکهارت، تهران: هرمس.
31. مصباح یزدی، محمدتقی، (1388)، شرح نهایه الحکمه، ج: 2 (ازمجموعه آثار مشکات 4-1/3)، تحقیق و نگارش عبد‌الرسول عبودیت، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
32. ____________________، (1386)، معارف قرآن (1-3): خدا‌شناسی، کیهان‌شناسی، انسان‌شناسی (مشکات 1،2،3-1/1)، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
33. نویا، پُل، (1373)، تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، ترجمه اسماعیل سعادت، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
34. یزدان‌پناه، یدالله، (1391)، مبانی و اصول عرفان نظری، نگارش عطاء انزلی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.