جرم، از رئالیسم تا ایده‌آلیسم؛ هستی‌شناسی جرم براساس رئالیسم انتقادی حکمت اسلامی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی دانشگاه شیراز

چکیده

درخصوص اینکه «جرم» مفهومی رئالیستی است یا ایده‌آلیستی، مکاتب مختلفی شکل گرفته است؛ برخی مکاتب، رویکردی رئالیستی، برخی، رویکردی ایده‌آلیستی و گروهی رویکردی ترکیبی در این خصوص برگزیده‌اند.این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی رویکرد حکمت اسلامی به هستی جرم با تأکید بر اندیشه‌ی علامه طباطبایی و مقایسه‌ی آن با سایر رویکردها پرداخته است. در چارچوب رئالیسم انتقادی حکمت اسلامی می‌توان با استفاده از عقل عملی، اولاً به هویت معنادار کنش‌های مجرمانه پی برد و ثانیاً باتوجه‌به کمال شناسایی‌شده توسط عقل نظری، اقدام به تعیین مصادیق افعال مجرمانه کرد. عقل عملی با حفظ هویت معرفتی خود، به تناسب اهدافی که با کمک عقل نظری بر صحت آن‌ها داوری می‌کند، مفهوم «جرم» را اعتبار می‌کند. حضور عقل عملی مانع از این می‌شود که دانشمند علوم اجتماعی در ظرف واقعیت‌های موجود و آنچه فهم عرفی نامیده می‌شود، محصور بماند. ازطرف‌دیگر، مفهوم «جرم» نه‌تنها تحت‌تأثیر گروه حاکم بر جامعه، بلکه تحت‌تأثیر منافع گروه انتقادکننده نیز قرار نمی‌گیرد، زیرا این رویکرد به‌گونه‌ای روشمند درپی شناخت حقیقت است.

کلیدواژه‌ها


1. احمدی طباطبایی، سید محمدرضا، (1389)، اخلاق و سیاست (رویکردی اسلامی و تطبیقی)، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام).
2. اسدپور، فروغ، (1390)، رئالیسم انتقادی، بی‌جا: نشر آلترناتیو.
3. ایمان، محمدتقی، (1391)، فلسفه روش تحقیق در علوم انسانی، چاپ اول، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
4. پارسانیا، حمید، (1389)، حدیث پیمانه (پژوهشی در انقلاب اسلامی)، چاپ اول، قم: نشر معارف.
5. ــــــــــــــ ،(1387)، «رئالیسم انتقادی حکمت صدرایی»، نشریه‌ی علوم سیاسی، شماره 42، (صص 9-30).
6. ــــــــــــــ ، (1390-الف)، روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی، چاپ اول، قم: انتشارات کتاب فردا.
7. ــــــــــــــ ، (1390-ب)، سنت، ایدئولوژی، علم، چاپ سوم، قم: مؤسسه‌ی بوستان کتاب.
8. ــــــــــــــ ، (1391- الف)، جهان‌های اجتماعی، چاپ اول، قم: انتشارات کتاب فردا.
9. ــــــــــــــ ، (1391- ب)، گفتگو با عنوان: «علوم انسانی با اراده انسان سروکار دارد، نه با علوم و امور انتزاعی»، فصلنامه‌ی پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی، شماره دوم، ویژه‌نامه، جلد دوم.
10. پارسانیا، حمید و الیاسی، محمدقاسم، (1391)، «مبانی نظری حکمت سیاسی متعالیه»، مجله‌ی علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، سال پانزدهم، شماره‌ی 57.
11. پیتر، فابین، (1381)، «خطابه و واقع‌گرایی در روش‌شناسی اقتصادی: ارزیابی نقادانه دستاوردهای اخیر»، ترجمه بایزید مردوخی، مجله برنامه و بودجه، شماره‌ی 1.
12. جوادی آملی، عبدالله، (1386)، فلسفه حقوق بشر، چاپ پنجم، قم: نشر اسراء.
13. جوادی، محسن، (1375)، مسأله باید و هست، چاپ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
14. حسامی‌فر، عبدالرزاق، (1384)، «فلسفه اسلامی و ایده‌آلیسم»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال 48، شماره‌ی مسلسل 194، (صص 75-116).
15. سروش، عبدالکریم، (1366)، تفرج صنع (گفتارهایی در مقولات اخلاق و صنعت و علم انسانی)، چاپ اول، تهران: انتشارات سروش.
16. ــــــــــــــــــ ، (1359)، دانش و ارزش(پژوهشی در ارتباط علم و اخلاق)، چاپ سوم، بی‌جا: انتشارات یاران.
17. سلیمی، علی و داوری، محمد، (1380)، جامعه‌شناسی کجروی(مجموعه مطالعات کجروی و کنترل اجتماعی، کتاب اول)، چاپ اول، قم: پژوهشکده‌ی حوزه و دانشگاه.
18. سوزنچی، حسین، (1389)، معنا، امکان و راهکارهای تحقق علم دینی، چاپ اول، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
19. شریعتمداری، علی، (1347)، فلسفه، چاپ اول، اصفهان: انتشارات کتابفروشی تأیید اصفهان.
20. شریفی، احمد حسین، (1388)، خوب چیست؟ بد کدام است؟، چاپ اول، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
21. صانعی دره‌بیدی، منوچهر، (1384)، مبانی اندیشه‌های فلسفی (فلسفه عمومی)، چاپ اول، تهران: انتشارات امیرکبیر.
22. طباطبایی، سید محمد حسین، (1392)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدمه و پاورقی توسط مرتضی مطهری، جلد اول، چاپ هجدهم، تهران: انتشارات صدرا.
23. ــــــــــــــــــــــــــــ، (1391)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدمه و پاورقی توسط مرتضی مطهری، جلد دوم، چاپ بیست‌و‌یکم، تهران: انتشارات صدرا.
24. ــــــــــــــــــــــــــــ ، (1391)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدمه و پاورقی توسط مرتضی مطهری، جلد سوم، چاپ بیست‌ویکم، تهران: انتشارات صدرا.
25. ــــــــــــــــــــــــــــ ، (1386)، ترجمه تفسیر المیزان، 20 جلد، مترجم: سیدمحمدباقر موسوی همدانی، چاپ بیست‌و‌چهارم، قم: دفتر انتشارات اسلامی(وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم).
‏26. ــــــــــــــــــــــــــــ ، (1388)، ترجمه و شرح بدایة الحکمة، 4 جلد، ترجمه و شرح توسط علی شیروانی، جلد اول، چاپ یازدهم، قم: مؤسسه‌ی بوستان کتاب.
27. ــــــــــــــــــــــــــــ ، (1387)، ترجمه و شرح نهایه‌‌الحکمة، 3جلد، ترجمه و شرح توسط علی شیروانی، چاپ دوم، قم: مؤسسه‌ی بوستان کتاب.
28. ــــــــــــــــــــــــــــ ، (1388)، مجموعه رسائل، جلد دوم (رسالة الولایة، علم، برهان و علم امام)، چاپ دوم، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
29. فرح‌بخش، مجتبی، (1389)، تأثیر فایده‌گرایی بر جرم‌انگاری، رساله‌ی دکتری در حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه تهران.
30. فرهمند، مهناز، (1394)، «از رئالیسم علمی لاتور تا رئالیسم انتقادی باسکار»، فلسفه علم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ششم، شماره دوم، (صص 87-102).
31. قائمی‌نیا، علیرضا، (1382)، «دو نوع رئالیسم: خام و انتقادی»، ذهن، شماره 14.
32. کاپلستون، فردریک چارلز، (1388)، تاریخ فلسفه(از هابز تا هیوم)، جلد پنجم، ترجمه امیر جلال‌الدین اعلم، چاپ هفتم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
33. لاهیجی، ملاعبدالرزاق، (بی‌تا)، گوهر مراد، مقدمه زین‌العابدین قربانی لاهیجی، بی‌جا، بی‌نا.
34. محمدپور، احمدف (1389)، روش در روش: درباره ساخت معرفت در علوم انسانی، چاپ دوم، تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
35. مطهری، مرتضی، (1392)، مقدمه و پاورقی بر اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد اول، چاپ هجدهم، تهران: انتشارات صدرا.
36. ـــــــــــــــ ، (1391)،مقدمه و پاورقی بر اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد دوم، چاپ بیست‌ویکم، تهران: انتشارات صدرا .
37. ــــــــــــــ ، (1377)، نقدی بر مارکسیسم، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج 13، تهران: انتشارات صدرا.
38. مقدم، وحید و واعظ برزانی، محمد، (1388) «جایگاه رئالیسم و ابزارگرایی در روش‌شناسی علم اقتصاد»، فصلنامه روش‌شناسی علوم انسانی، سال 15، شماره 58، (صص 33-62).
39. مک‌اینتایر، السدیر، (1379)، تاریخچه فلسفه اخلاق، ترجمه انشاءالله رحمتی، چاپ اول، تهران: انتشارات حکمت.
40. نقیب‌زاده، میرعبدالحسین، (1372)، درآمدی به فلسفه، چاپ دوم، بی‌جا: انتشارات طهوری.
41. وایت، راب، هینز، فیونا، (1390)، جرم و جرم‌شناسی، ترجمه علی سلیمی، چاپ چهارم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
42. Audi, Robert, (1999), The Cambridge Dictionary of Philosophy, Cambridge: Cambridge University Press.
43. Bruce A.Arigo and Christopher R.Williams, (2006), The Philosophy, Crime and Criminology, USA: University of Illinois Press.
44. Clarence R. Jeffery, (1956), "The Structure of American Criminological Thinking", The Journal of Criminal Law, Criminology, and Police Science, Vol. 46, No. 5 (Jan-Feb, 1956), pp. 658-672. Published by: Northwestern University.
45. Maki, Uskali, (1998), "Realism", The Handbook of Economic Methodology, J.B. Davis & D.Hands & U.Maki(eds), Cheltenham, Edward Elgar.
46. Trigg, Roger, (2003), "Realism", Encyclopedia of Science and Religion, J.Wentzel Vrede van Huyssteen (ed), Macmillan Reference USA.