مراقبه در چشم‌انداز ملاصدرا و اِولین آندرهیل

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حکمت متعالیه دانشگاه اصفهان

2 استادیار دانشگاه اصفهان

چکیده

یکی از مسائل مشترکی که در حوزهی عرفان غربی و اسلامی وجود دارد،سلوک عرفانی عارف، مراقبه، شرایط و لوازم آن است که متأله و عرفانپژوه انگلیسیتبار، خانم اولین آندرهیل نیز بهطورتخصصی به تبیین و بررسی آن پرداخته است.
ملاصدرای شیرازی نیز از این مهم غفلت نورزیده است. آثار وی مشحون است از مواردی که بهطورخاص به مسألهی مراقبه پرداخته است؛ چنانچه میتوان گفت ویژگی خاص عرفان صدرایی مبتنی بر مراقبه است.
آندرهیل و ملاصدرا هر دو به شیوهی خاص خودشان به این مهم پرداختهاند. هر دو با رویکرد مشترک به سهساحتی بودن نفس انسان، به تقدم و تفوق یکی بر دیگری توجه داشتهاند. آندرهیل با مقدمدانستن احساس بر عقل و اراده، مراقبه را مبتنی بر پرورش حس عمیقی میداند که عارف را دمبهدم به مراحل عمیقتر آگاهی سوق داده تا به مرحلهی نهایی آن که «نگریستن در ابدیت» و «اتحاد با حقیقت متعالی» است، نایل شود. ملاصدرا نیز با مقدمداشتن معرفت و بینش بر دو ساحت دیگر، به ذومرتبهبودن و تدریجیبودن مراقبه تأکید داشته و غایت مراقبه را تجمیع قوای نفس برای اتحاد با عقل فعال میپندارد.
وجه شباهتهایی میان این دو متفکر وجود دارد؛ ازجمله اهمیت به کشف مخلوقات در طبیعت، تمرکز نفس، تدریجیبودن مراقبه، ذکر در مراقبه. همچنین اختلاف دو رأی، در ساحات نفس، توجه به جایگاه عقل نظری نزد ملاصدرا و بیاعتباردانستن آن نزد آندرهیل و نحوهی ورود به مراقبه را نیز جزء وجه اختلافها میتوان عنوان کرد.

کلیدواژه‌ها


۱. ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، (۱۳۶۰)، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
۲. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۹۸۱م)، الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه، بیروت: انتشارات دار إحیاء التراث.
۳. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۴۲۲ق)، شرح الهدایة الأثیریة، تصحیح مصطفی فولادکار، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
۴. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۸۱)، کسر الأصنام الجاهلیه، تصحیح دکتر جهانگیری، تهران: انتشارت بنیاد حکمت صدرا.
۵. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۶۶)، شرح اصول کافی، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
۶. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۵۴)، مبدأ و معاد، تهران: انتشارات انجمن حکمت و فلسفه.
۷.ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۳۹۱)، الحکمه العرشیه، ترجمه و تصحیح محمد خواجوی به همراه متن، تهران: مولی.
۸ . ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، (۱۴۲۹ق) ، تفسیر القرآن الکریم، ج ۶، قم: بیدار.
۹. _____________________ ، (۱۳۶۳)، المفاتیح الغیب، تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
۱۰. _____________________ ، (۱۳۸۷)، مجموعه رسائل فلسفی، مقدمه و تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، چاپ سوم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
11. Evelin Underhill, (1911), Mysticism, London: Methuen.
12. _____________, (1922), A Book of Contemplation, Second Edition, London: John M. Watkins.  
 13._____________, )1914), Practical Mmysticism: A Little Book for Normal People, New York: E. P. Dutton & Company.                           
14. _____________, (1920), The Essentials of Mysticism, London: London, J. M. Dent.