تحلیل جایگاه و کارکرد صور مرتسمه در تفکر سینوی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه پیام نور

چکیده

علم الهی به اشیاءْ قبل از ایجاد، یکی از مباحث الهیات بالمعنی الاخص است که معرکه‌ی آرای مختلف قرار گرفته است. برخی از عهده‌ی تبیین این مسأله برنیامده و عده­ای نیز نتوانسته­اند تبیین دقیقی از علم تفصیلی در این مقام را ارائه دهند. در میان اقوال گوناگون که در این خصوص وجود دارد نظریه‌ی مشائین و ابن‌سینا معروف است؛ آن‌ها نظریه‌ی صور مرتسمه را مطرح نموده، بر این باورند که علم تفصیلیِ قبل­الایجادِ واجب‌تعالی، از طریق این صور است. آن‌ها علم پیشین واجب به اشیاء را علمی حصولی و درعین‌حال فعلی و لازمه‌ی ذات دانسته­اند. ابن‌سینا بر این باور است که ذات واجب، از جهت تعقلِ مبدئیت ذات خود برای آن‌ها، صور را تعقل نموده، نه به‌واسطه‌ی صوری دیگر، بلکه این صور از آن حیث که معقول‌اند موجودند؛ وجود آن‌ها عین معقولیت آن‌هاست و بر عکس. در این نوشتار ضمن تبیین و تحلیل نظریه صور مرتسمه در تفکر سینوی  به بررسی ایرادات ملاصدرا بر  آن نیز پرداخته است.

کلیدواژه‌ها


* قرآن مجید.
۱. ابراهیمی دینانی، (1365)، قواعد کلی در فلسفه اسلامی، ج ۱، تهران: مؤسسه تحقیقات و مطالعات فرهنگی.
۲. ابن‌سینا، (1973)، التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوی، مصر.
۳. _____ ، (1331)، دانشنامه علایی، الهیات، تصحیح محمد شکوه، تهران: انجمن آثار ملی.
۴. _____ ، (1364)، النجات، با مقدمه‌ی محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: دانشگاه تهران.
۵. _____ ، (1376)، الشفا، الهیات، تحقیق علامه حسن‌زاده، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
۶. _____ ، 1400، الرسائل، قم: بیدار.
۷. بهشتی، احمد، (1380)، «تأثیر شیخ اشراق بر خواجه طوسی»، مجموعه‌مقالات کنگره بین‌المللی شیخ اشراق، تألیف جمعی از اساتید و نویسندگان، زنجان.
۸. ___________ ، (1385)، تجرید، شرح نمط هفتم اشارات، قم: بوستان کتاب.
۹. بهمنیار بن مرزبان، (1362)، جام جهان‌نمای، به‌اهتمام عبدالله نورانی و محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات فرهنگی.
۱۰. _____________ ، (1376)، التحصیل، تصحیح مرتضی مطهری، تهران: دانشگاه تهران.
۱۱. تفتازانی، سعدالدین، (1409ق)، شرح المقاصد، تحقیق دکتر عبدالرحمن عمیره، ج ۴ و ۵، بیروت.
۱۲. جرجانی، سیدشریف، (1385ق)، شرح مواقف قاضی عضد ایجی، قم: منشورات رضی.
۱۳. جوادی آملی، عبدالله، (1368)، شرح حکمت متعالیه، تهران: دانشگاه الزهرا، بخش 4.
۱۴. حسن‌زاده آملی، نصوص الحکم بر فصوص الحکم فارابی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 14013ق.
۱۵. حلی، حسن بن مطهر، (1363)، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، قم: انتشارات رضی.
۱۶. رازی، فخرالدین، (1353ق)، الاربعین، حیدرآ باد دکن.
۱۷. سهروردی، شهاب‌الدین، (1380)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج ۱، تصحیح و مقدمه‌ی هانری کربن، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
۱۸. طوسی، نصیرالدین، (1379ق)، شرح الاشارات و التنبیهات، ج ۳، تهران: مطبعه حیدری.
۱۹. _______________ ، (1379ق)، شرح الاشارات و التنبیهات، تهران: مطبعه حیدری.
۲۰. غزالی، محمد، (بی‌تا)، تهافت الفلاسفه، تحقیق سلیمان دنیا، مصر: دارالمعارف.
۲۱. ملاصدرا، (1981م)، اسفار، ج ۶، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
۲۲. ______ ، (بی‌تا)، تعلیقه بر حکمه الاشراق، چاپ سنگی، بی‌جا.
۲۳. ______ ، (بی‌تا)، شرح الهدایه الأثیریه، بیروت.
۲۴. ______ ، (1354)، المبداء و المعاد، تصحیح استاد آشتیانی، تهران: انجمن فلسفه‌ی ایران.
۲۵. ______ ، (1382)، الشواهد الربوبیه، تصحیح استاد آشتیانی، قم: بوستان کتاب.
۲۶. مؤمنی، مصطفی، «اتحاد عاقل و معقول در چنبره‌ تعالی تفکر سینوی»، پژوهشهای هستی­شناختی، زمستان 93.
۲۷. یثربی، یحیی، (1385)، فلسفه مشاء، قم: بوستان کتاب قم.