مسأله‌ی باید و هست در دیدگاه آیت‌ا... سبحانی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)

چکیده

فرااخلاق به مبادی تصوری و تصدیقی علم اخلاق می‌پردازد. فرااخلاق چهار مبحث ذیل را در بر می‌گیرد: معناشناسی اخلاق، معرفت‌شناسی اخلاق، هستی‌شناسی اخلاق و مباحث منطقی. یکی از موضوعات فرااخلاقی مباحث منطقی است که به استنتاج مفاهیم و گزاره‌های اخلاقی می‌پردازند؛ بنابراین، ‌رابطه‌ی باید و هست در دیدگاه آیت‌الله سبحانی در زمره‌ی مباحث منطقی فرااخلاق است که کمتر نوشته‌ای به آن پرداخته است. نویسنده در این مقاله، درصدد است تا دیدگاه آیت‌الله سبحانی درباره‌ی ارتباط جمله‌های اخلاقی را تبیین و بررسی کند. ایشان جمله‌های اخلاقی را انشایی و اعتباری و درعین‌حال برهان‌پذیر می‌داند. ایشان برخی جمله‌های اخلاقی را لازمه‌ی برخی دیگر و شرط لازم در استدلال‌های اخلاقی را وجود مدرَکاتِ عقل نظری می‌داند. ایشان در پی اثبات یقینی‌بودنِ جمله‌های اخلاقی‌ است، اما تبیینی از دلالت التزامی ادعایی ارائه نداده است و میان جمله‌های حاویِ خوب اخلاقی و وجوب اخلاقی تساوق قائل نیست. با توجه به اعتقاد آیت‌الله سبحانی مبنی بر این‌که خوب و بدبودن افعال اخلاقی بر اساس کمال و نقص‌داشتن آن‌ها برای نفس (هدف اخلاقی) است، بنابراین، اعتباری و انشائی‌دانستن جمله‌های اخلاقی ضرورتی نداشته، لغو به‌ نظر می‌رسد؛ زیرا مفاهیم اخلاقی مبین رابطه‌ی واقعی میان فعل و هدف اخلاقی‌اند.

کلیدواژه‌ها


۱. ابن‌سهلان ساوی، عمر، (1993م)، البصائر النصیریه فی علم المنطق، لبنان: دارالفکر اللبنانی.
2. احمدی، حسین، (1393)، «معناشناسی «الزام اخلاقی» با تفسیری نو از دیدگاه علامه طباطبایی»، پژوهش‌نامه اخلاق، شماره 23 و صص: 7 - 23.
۳. جوادی آملی، عبدالله، (1387)، مبادی اخلاق در قرآن، محقق سید حسین شفیعی، چاپ ششم، قم: اسراء.
۴. جوادی، محسن، (1375)، مسأله باید و هست، قم: بوستان کتاب.
۵. سبحانی، جعفر، (1411ق)، الالهیات، چاپ دوم، ج: 1، قم: المرکز العالمی الدراسات الاسلامیة.
۶. __________، (1370)، بحوث فی الملل و النحل، ج: 3، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه.
۷. __________، (1368)، حسن و قبح عقلی یا پایه‌های اخلاق جاودان، با نگارش علی ربانی گلپایگانی، قم: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
۸. __________، (1420ق)، رسالة فی التحسین و التقبیح، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
۹. __________، (1419ق)، مصادر الفقه الاسلامی و منابعه، بیروت: دار الاضواء.
۱۰. _________، (1412ق)، مفاهیم القرآن، ج: 3، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
11. سبحانی، جعفر، (1374)، «حسن و قبح افعال از نظر حکیم لاهیجی»، یادنامه حکیم لاهیجی تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
۱2. سبحانی، جعفر، (1378)، «فطرت پایگاه ارزش‌های اخلاقی»، کلام، شماره30 و صص: 5 - 17.
۱3. ________، (1379)، «ملاک فعل اخلاقی و ویژگی‌های اخلاق در اسلام»، کلام اسلامی، شماره33 و صص: 4 - 24.
۱4. طباطبایی، محمدحسین، (1364)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج: 2، تهران: صدرا.
۱5. غروی اصفهانی، محمدحسین، (1374)، نهایةالدرایة فی شرح الکفایة، ج: 2، قم: انتشارات سیدالشهداء.
۱6. لاریجانی، محمدصادق، (1384)، «استدلال در اعتباریات»، پژوهش‌های فلسفی ـ کلامی، شماره24 و صص: 4 - 30.
۱7. مطهری، مرتضی، (1380)، مجموعه آثار، چاپ ششم، ج: 13، تهران: صدرا.
۱8. _________، (1389)، مجموعه آثار، چاپ ششم، ج: 22، تهران: صدرا.