مرگ اختیاری از دیدگاه ابن‌سینا و سید حیدر آملی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه شیراز

2 کارشناس ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه شیراز

چکیده

مسأله‌ی مرگ اختیاری و قیامت انفسی و کیفیت تحقق آن از جمله مسائلی است که مورد توجه عرفا و حکما بوده است. مرگ اختیاری، که به معنای قطع علاقه و تعلق از ماسوی‌الله و توجه تام به خداوند متعال است، دارای مراتب و درجات و نیز نتایج و ثمراتی است که در این نوشته تحلیل می‌شود.
رویکرد ابن‌سینا و سید حیدر آملی، که به دو مکتب مختلف فکری تعلق دارند، از این جهت دارای اهمیت است که با مقایسه‌ی دو رویکرد مذکور و بیان وجوه اشتراک و افتراق آن‌ها، تفسیر روشن‌تری از مرگ اختیاری به دست می‌آید. ابن‌سینا با تجزیه و تحلیل قوای نفس ناطقه و اتحاد با عقل فعال، مراتبی از تجرید یا مرگ اختیاری را مستدل کرده است. اما سید حیدر آملی با طرح مسأله‌ی فنا و اقسام و درجات آن، درجات مختلف مرگ اختیاری را تببین کرده است.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن.
2. نهج البلاغه.
3. ابن‌سینا، حسین ابن عبدالله، (1383)، شرح الاشارات و التنبیهات، ج: 2، تحقیق حسن‌زاده آملی، قم: بوستان کتاب.
4. ــــــــــــــــــــــــــــ، (1384)، شرح الاشارات و التنبیهات، ج: 3، تحقیق حسن‌زاده آملی، قم: بوستان کتاب.
5. ــــــــــــــــــــــــــــ، (1404)، الشفاء کتاب النفس، راجعه و قدم‌له ابراهیم مدکور، قاهره: دارالکاتب العربی.
6. ــــــــــــــــــــــــــــ، (1364)، النجاه من الغرق فی بحر الضلالات، محمد تقی دانش‌پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
7. آملی، سید حیدر، (1362)، اسرار الشریعه و اطوار الطریقه انوار الحقیقه، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
8. ــــــــــــــــــ، (1368)، جامع الاسرار و منبع الانوار، تصحیح هانری کربن و عثمان یحیی، تهران: انجمن ایران‌شناسی فرانسه و انتشارات علمی و فرهنگی.
9. حافظ، شمس الدین محمد، (1379)، دیوان، تصحیح بهاءالدین خرمشاهی، تهران: انتشارات دوستان.
10. حسن‌زاده، حسن، (1378)، انسان در عرف عرفان، تهران: انتشارات سروش.
11. ـــــــــــــــــ، (1364)، هزار و یک نکته، تهران: مرکز فرهنگی رجاء.
12. حمیّه، خنجر علی، (1392)، عرفان شیعی «سید حیدر آملی»، ترجمه‌ی ناصر طباطبایی، تهران: انتشارات مولی.
13. زنوزی، ملاعبدالله، (1354)، انوار جلیّه، تصحیح و تعلیق جلال‌الدین آشتیانی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل، شعبه تهران.
14. سبزواری، ملّا هادی، (1379)، شرح المنظومه، ج: 5، تصحیح و تعلیق حسن‌زاده آملی، قم: نشر ناب.
15. سعدی شیرازی، مصلح‌الدین، (1379)، کلیات، به اهتمام محمد علی فروغی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
16. شهیدی، سید جعفر، (1378)، ترجمه نهج البلاغه، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
17. قشیری، ابوالقاسم، (بی‌تا)، الرساله القشریّه، بیروت: دارالکتاب‌العربی.
18. قیصری، محمود، (1363)، شرح فصوص الحکم، قم: انتشارات بیدار.
19. کاشانی، بابا افضل، (1363)، رباعیات، تصحیح سعید نفیسی، تهران: انتشارات فارابی.
20. کاشانی، عبدالرزاق، (1391)، اصلاحات الصوفیه، ترجمه‌ی محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
21. کلینی، محمد بن یعقوب، (1363)، الکافی، ج: 2، تهران: دارالکتب الاسلامیّه.
22. لاهیجی، محمد، (1337)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، مقدمه‌ی کیوان سمیعی، تهران: انتشارات کتاب فروشی محمودی.
23. مجلسی، محمدباقر، (1396 ق.)، بحار الانوار، ج: 25، تهران: انتشارات المکتبه الاسلامیه.
24. مولوی، جلال‌الدین محمد، (1385)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد آلن نیکلسون، تهران: هرمس.